KISSHOT

Srağagün mak.az-ın səbəbkarlığı ilə brendinq qurularından biri, “4D brendinq” kitabının müəllifi Tomas Gedin seminarında iştirak etdim və bu təəssüratlarımı bölüşmək istəyirəm.
Əvvəla Tomas Gedin şəxsiyyətindən danışım. 15 il əvvəl meydana çıxardığı Nokia – Connecting people sloqanı ilə məşhurlaşmış, Virgin, SAS kimi bir sıra şirkətlərlə işləmiş bu insan seminarda çox vacib məsələlərə toxunanda atlanıb- düşməyi ilə öz emosianallığını, yemək üçün hamı ilə birgə növbə gözləməyi ilə sadəliyini, nahar zamanı durmadan danışmağı ilə müəllimlik işində entuziazmını tam surətdə nümayiş elətdirdi və bu xüsusiyyətləri ilə çoxlarına layiqli nümunə ola bilərdi.
Seminarın ilk bölümündə bu marketoloq, daha doğrusu brendinq üzrə mütəxəssis bir az seqmentasiya və marketinq araşdırmalarını atıb tutmaqla yüngül şok yaratdı, amma seminar gedişində Tomas Gedin kopirayterlikdən bu sənətə gəldiyi bildikdə onun marketinq özəyinə
barmaqarası baxmasının səbəbi anlaşıldı. Kopirayterlərin acığına ümidvaram gəlməz, amma yaradıcılıqlarına aşırı şəkildə əmin olub, məntiqdən uzaq qaçmağa əksəriyyəti adətkərdə etmişdir.
Əsas məsələ seminarın sonrakı hissəsi idi ki, gözlədiyim kimi də məhsuldar və maraqlı oldu. Öz kitabını eretik adlandıracaq qədər sadə şəxsiyyətə malik Tomas müəllim brendinqdə bildiyini və 20 il ərzində topladığı təcrübəni bizlərlə damla-damla çox da emosional şəkildə bölüşdü, əlbəttə bu saatlara yerləşəcək qədərini.
Ümumiyyətlə, Tomas Ged özü də bildirdiyi kimi o heç bir yenilik etməyib, sadəcə onun xidməti brendinq işini sistemləşdirmək və ayrı-ayrı fikirləri bir yerə toplamaqdır. Onun məşhur fikri 4D brendinq adından da göründüyü qədər 4 ölçünü xarakterizə edir. O, bir brendi 4 tərəfə- funksional, sosial, mental və mənəvi ölçülərdə inkişaf elətdirməyi məsləhət görür. Funksional dedikdə, brendin hər hansı bir faydalı xüsusiyyəti, sosial dedikdə isə bir brendin özünü hər hansı bir ictimai qrupla eyniləşdirməsi, mental ölçü brendin emosional dəstək rolunu oynaması, mənəvi ölçü isə onun qlobal və lokal məsuliyyəti dərk etməsi nəzərdə tutulur.
Seminarın sonunda öyrəndiklərimizin daha yaxşı yadda qalması üçün bizdən bir brendin 4 ölçüdə inkişaf etdirilməsini çalışma kimi yazmaq tələb olundu. Mən bir az düşündükdən sonra özümə ən doğma saydığım brend mak.az olduğu üçün onun haqqında yazmağı qərara aldım. Çalışmanın şərti bir müştərinin dili ilə bir-neçə il sonra brendin 4 ölçüdə necə inkişaf etdiyini göstərmək idi, yazdıqlarım isə bunlar idi:
1. Funksional ölçü- Mən Mccan kimi “marketinq hər şeydir” düşündüyüm üçün bu sayt mənim saytımdır, burada dünya və yerli bazardakı yenilikləri dərhal öyrənə bilirəm. Mak.az mənim mütəxəssis kimi də inkişafıma yardım edir.
2. Sosial ölçü – Mən mak.az vasitəsilə marketinq, reklam və PR haqqında məlumatlı, intellektual və yaradıcı insanlar qrupuna daxiləm.
3. Mental ölçü - Mak.az mənə marketinqə baxışımı bölüşə biləcəyim və bu səbəbdən özümə qəlbən yaxın bildiyim, eyni dəyərləri paylaşdığım insanlarla ünsiyyət qurmağa vasitəçilik edir.
4. Mənəvi ölçü -Bu saytı ona görə sevirəm ki, bu marketinq üzrə ixtisaslaşmış sayt olmağı ilə yanaşı ana dilimizdədir. Bir sözlə, o, tək marketinqi öyrətmir, həm də doğma dilimizə sevgini aşılayır.
Seminar və Tomas Gedin xoş hisslər yaratdığı və yeni biliklər verdiyi şübhəsizdir. Seminardan sonra qərara gəldim ki, “4D brendinq” əsərini oxuyam və bir qədər oxuyandan sonra kitabın maraqlı olduğunu söyləyə bilərəm, brendinqlə maraqlanan hər kəsə də məsləhət görürəm.

Toyotanın əfsanəsi İtiro Sudzuki “məqsədiniz nə qədər əlçatmaz görünsə belə, insanları ona inandırmağa çalışın və həqiqətən bunu bacarsaz, işin çətinliyinə baxmayaraq onların necə entuziazmla öhdəsindən gəldiyinin şahidi olacaqsınız”deyirdi. Bir bilsəydiz bu an bu sözlərə nə qədər ehtiyacım olduğunu..
Beləliklə, Lexus yazısı davam edir. Sözümün hech olmasa birini tutmaq üzrə olmağım məni yamanca sevindirir:).
Konservativ Toyotadan novatorluğun təcəssümü Lexus həqiqətən İDEAL-dır. IDEAL Lexus-u mükəmməlləşdirən fəlsəfədir; Impressive, Dynamic, Elegant, Advanced, and Lasting. Bu sözlərin heç birinin tərcüməsini yazmıram, onsuz da hamı başa düşür. Özündə ideallığı əks etdirən yeni modellər hər kəsi heyran edir. Hətta dünən qaqaşım Lexus görəndə varlı olmaq istədiyini söylədi. Məndə də Lexus müəyyən arzular oyadır. Lexusu görəndə və İtiro Sudzukinin bu mükəmməlliyi ərsəyə gətirmək üçün cəmi 20 avtomobil sahibini sorğuladıgını və bu kiçik miqyasın Lexusu bu qədər uğurlu etməyini düşündükcə avtomobil istehsalının birbaşa içində olmağı arzulayıram, sektorda təzə olsam belə bu xəyal qanımla axmağa başlayır. Nə isə ki, iştahamla problem yoxmuş:)
Keçək görək Lexusu harda qoymuşduq, bu küçənin başında? ... Təəssüf ki, yox.. Keçən yazıda Amerikada qalmışdı.:(
Lexus BMW, Mercedes-Benz, Audi kimi Alman rəqiblərinə qarşı avropa bazarında çox uduzsa da, Amerikada bütün bu “qoca qurd”lara meydan oxuyur. Və ortaya əsl Marketinq sualı çıxır, “niyə?” Amerikada Lexus Baby Boomersin sevimlisi Toyota-nın xələfi olaraq rəqiblərə görə daha ucuz qiymətə olsa da, çox etibarlı, yüksək keyfiyyətli avtomobil olaraq qəbul edilirdi və edilməkdə davam edir. Avropa bazarına isə Lexus rəqiblərindən daha ucuz qiymətlə girdi. Onun təklif etdiyi modellər BMW ve Mercedes- Benz-dən ucuz idi. Amma Avropa zənginləri bunu istəyirdimi?? Premium sinifdə maraqlı məsələlər ümumiyyətlə çoxdur. Orada kimin qiyməti daha ucuzdur deyil, kim hansı qiymətdə rəqibindən daha çox yüksək olmalıdır məsələsi müzakirə olunur. Ola bilər ki, BMW bütün ölkələrdə siyəsət qoyur ki, BMW 5 Serie modellər Audi A6-dan ən az 10% baha olmalıdır. Mən əminəm ki, buna bənzər strategiyalar var. Amerikada müştərilərinə verdiyi yüksək dəyər, qiymət və keyfiyyətin ideal balansı, dözümlülük, dilerlərin servis imkanlarının genişliyi və.s kimi amillərlə yüksələn Lexus başa düşdü ki, Avropada keyfiyyət və müştərilərə verilən yüksək dəyər BMW və Mercedes-i üstələmək üçün kifayət etmir. Avropalı Amerikan düşüncəsi ilə premium avtomobil almır. Avtomobil mütəxəssisi Kennes Meade deyirdi “Yaponlar həmişə işlərini yaxşı görürlər, ancaq hazırda Lexusu daha da rahatlaşdırmağın yeri deyil. Performans və stil üstündə işləməlidir ki, Avropada da BMW və Mercedes-lə rəqabətə başlaya bilsin.”Yaponlar bu haqda düşünməyə başlamışdılar. F diviziyasını isə məhz bu səbəbə görə qurdular və ilk LS F ortaya çıxdı. Lexus başa düşür ki, “dünyanın ən yaxşıları” ilə rəqabət edə bilmək üçün, onlardan üstün olmalıdır. Lexus LS 460h modelinin ortaya çıxmağı ilə, hamı əmin oldu ki, artıq Lexus düzgün yolu tapıb. Hibrid heçbir premium markanın hazırda sahib olmadığı texnologiyadır. 2007-ci ildə Businessweek jurnalına müsahibəsində BMW Chairman-i Helmut Panke “Biz onları ciddi qəbul edirik, ancaq bizim indi bir global rəqibimiz var - Mercedes” demişdi. 2006-cı ildə Avropa bazarına girən Lexus-un satışları 75% artı bir il sonra. Bu əlbəttə Lexus-u Panke üçün daha da “ciddiləşdirib”. Ancaq, məncə hələ də BMW Mercedeslə rəqibliyinin təsiri altındadır.
Hazırda premium sinifdə əsas oyunçular Mercedes, BMW, Audi, Lexus-dur. Mercedes bir müddət “sportness” cəhətdən BMW və Audi ilə yarışa girsə də, sonradan D.Zeitsche bunun düzgün olmadığını qeyd etdi və yenə də Mercedes-in kökünə “komfort”a geri döndü. BMW “ultimate driving pleasure” təqdim edir. Audi dizayn və yeni texnologiyaları, QUATTRO-su ilə Alman avtomobil sənayesinin özünəməxsus brendidir, Lexus isə hələ də “luxury and quality”-ni pozmadan yoluna davam edir. Toyota texnologiyası isə ona çox geniş imkanlar verir. 2005-ci ildə Toyotadan tamam ayrılsa da, texnologiyalar və fəlsəfə eynidir. Dao fəlsəfəsi, milyonların heyran olduğu və minlərin şirkətlərində tətbiq etmək istədiyi fəlsəfə. Lexus isə onu doğuşdan qazanıb.

Avtomobildə keyfiyyəti maximum, səsi minimum etmək üçün çalışan (əslində, bəlkə də küy desəm daha düzgün olardı, ancaq bu təkcə içəridə olan səs deyil, aerodinamikadan, suspaniya sistemindəki problemlərə qədər böyük bir məna kəsb edirmiş. Mən də yeni öyrəndim). Yeri gəlmişkən, elə küləyin sürtünməyə görə yaratdığı səsi azaltmaq üçün qabaq və arxa qapılar arasındakı 7 mm məsafə 4 mm-ə qədər azaldılıb.
“The Lexus of our lineup” ifadəsini isə 2006-cı ildə Dell özünün premium modelləri üçün istifadə etdi. İngilis dilində hazırda Lexus “luxury” mənasında da işlədilir. Bunu isə avtomobil tarixinin ən böyük uğurlarından biri kimi qiymətləndirmək olar.
Azərbaycanda hələ ki, rəsmi distribyüteru və ya dileri yoxdur Lexus-un. Ancaq, şəhər küçələrində nə qədər Lexus olduğunu görürsünüz. Rəsmi rəqəmlərə görə bir ildə 150-dən artıq Lexus satılıb. Heçbir planlı Marketing fəaliyyətinin olmadığı Lexus Azərbaycanda belə satılır və bu qədər yüksək marka imicinə sahibdirsə, rəsmi və planlı fəaliyyətlə, Avropa bazarında olmasa belə Azərbaycan bazarında BMW-nin də, Mercedes-in də başına bəla olacaq.
“Avropa bazarında necə olacaq?” sualına isə cavabım budur; yeni L-finesse dizayn fəlsəfəsi isə stil və performans məsələlərində də, rəqiblərinə yaxınlaşacaq, ancaq heç vaxt bu xüsusiyyətlər rəqabət üstünlüyü olmayacaq, Lexus yenə də IDEAL olacaq.LF seriyası ilə prestijə qapı açmış Lexus uzun müddətdir ki, Porsche, Lamborghini və Ferrari kimi modellərin hakim olduğu seqmenti də ələ almağa çalışır. Keyfiyyət, müştəriyə maksimum dəyər, “luxury” ilə bütünlüyü təmin edəcək və H. Pankeni də, D. Zetscheni də, Rupert Stadleri də “ciddiləşdirəcək”.

Lexus will enter the most competitive,prestigious automobile race in the world.
Over 50 years of Toyota automotive experience has culminated in the creation of Lexus cars.
They will be the finest cars ever built.

Lexus will win the race because
Lexus will do it right from the start.
Lexus will have the finest
dealer network in the industry.

Lexus will treat each customer
as we would a guest in our home.

If you think you can't, you won't...
If you think you can, you will!
We can, we will.

Baby Boomers (1946-1964) dövrünün insanları artıq yaşlanırdı. Toyota ilə böyüyən bu insanlar isə artıq Toyota kimi orta sinif brend ilə yollarını davam etdirmək istəmirdi. 1983-cü ildə Toyota Amerikanın idarəçilərinin uzun müddətli təklifi ilə Toyota CEO-su Eiji Toyota “Dünyanın ən yaxşısına meydan oxuyan avtomobil istehsal edə bilərik?” deyə sual soruşur idarə heyətindən. Cavab “Bəli” olduğu üçün qərar verilir. Əzəli rəqib Honda artıq üç il əvvəl Acuranı Amerikanlara təqdim etmişdi. Qaymaqdan Honda da yeyirdi. Daha doğrusu Acura qaymaq üstünə tökülən bal idi.

1986-cı ildə Saatchi & Saatchi bu Toyotanın yeni lüks markasını “markalaşdırmaq”üçün Team One (Team One adı ona görə seçilmişdi ki, yeni lyuks brend layihəsinin kod adı F1 idi) adlı xüsusi diviziya ayırdı. Saatchi & Saatchi artıq uzun illər idi toyotanın əsas partnyoru idi.(Bu da ayri 5-6 yazılıq mövzudur) Lippincott & Margulies, Image Consulting Company, yeni lyuks brend üçün ad seçimini etməli idi, daha doğrusu ad “yaratmalı”idi. 219 təklif içərisindən bir ad seçilməli idi. Vectre, Verona, Chaparel, Alexis, Calibre kimi adlar ən axıra qalan adlar idi. Daha sonra uzun müzakirələrdən sonra bir rəvayətə görə “Luxury” və “Elegance” sözlərindən “Lexus”ortaya çıxdı və əyri duran bir “L” oldu bu yeni brendin logosu. O, logo ki, cəmi 25 il sonra dünyanın ən yaxşısına meydan oxumaq üçün artıq ən yaxşının vətənində meydan sulamağa başlayan brendin qarşısında parlayır. Lexus adı ilə bağlı maraqlı bir iddia isə adın “Luxury Export to the United States” ifadəsinin baş hərflərindən ibarət olmasıdır.

Bu dövr ərzində Toyotaya ümid verən bir digər faktor isə 1985-ci ildə agentlik tərəfindən ABŞ-da aparılan araşdırmanın müsbət nəticəsi idi. Araştırma nəticəsində agentlik “Yüksək təbəqə xüsusi Toyota almağa meyllidir, ancaq bunun tamamilə ayrı olmağı şərtdir” deyilirdi.

Yenə 1985-ci ildə Taharadakı zavodu gəzməyə gedən Team One üzvləri, zavoddakı işləri görüb elə oradaca “The Relentless Pursuit of Perfection” sloganını mənimsədilər. Perfection ürəklərdə hiss olunduğu üçün avtomobil dünyasının ən yaxşı sloganlarından biri də beləcə ortaya çıxmış oldu. Nəhayət 60 dizayner, 24 dizayn qrupu, 1400 mühəndis, 2400 texniki işçi, 220 köməkçi işçi, 450 prototip və 1 milyard dollar investisiya nəticəsində F1 layihəsi 1989-cu ildə ilk LS 400 modelinin istehsalı ilə başladı. Bu doğum cəmi 25 il sonra LS 460-ın ortaya çıxacağına çox da inam vermirdi. Yalnız TOYOTA buna inanırdı: If you think you can't, you won't...
If you think you can, you will! We can, we will.

Yaponiyada istehsal olunub, Yaponlara satılmayan Lexus amerikanların çox qısa müddətdə ən çox bəyəndikləri premium brend oldu. LS 400 əslində BMW və Mercedesən yuxarı modelləri ilə eyni sinifdən olsa da, “uşaqlar” onunla oynamaq istəmirdi, o isə məcburən daha “balacalar”la oynayırdı. Heçbir xüsusiyyəti ilə ciddi mənada geri qalmayan Lexus, qiymət etibarı ilə rəqiblərindən, dünyanın ən yaxşılarından daha ucuz idi. Sonralar avtomobil mütəxəssisləri tərəfindən buna görə tənqid də edilsə da, Lexus hələ də bu prinsipini çox da itirmir. Inanılmaz lyuks, ancaq inanilan qiymətə(baxır kimin üçün:). Lexus cəmi iki il sonra, 1991-ci ildə, ABŞ-da ən çox satılan lyuks avtomobil markası oldu. Dünyanın ən böyük avtomobil bazarında, yerli Cadillac, Lincoln, Almanların möhtəşəm əsəri BMW, “dünyanın ən yaxşısı” Mercedesi arxada qoyaraq liderliyi ələ aldı. Üstündən düz 17 il keçib, premium sinifin “demokratiya”sının üstündən xətt çəkilib. Dünyaya demokratiya dərsi keçmək istəyən ABŞ-da 17 ildə 4 hökümət dəyişib, ancaq Lexus hələ də yerindədir, hələ yerində çox olacaq. Deyesən yenə bir yazıya yerləşmədim. Nə isə ki, verdiyim sözlər çoxdur. Mən verdiyim sözü tutsam da, tutmasam da o yerində olacaq..
Bir pozitiv düşüncə tərəfdarı kimi arzu edirəm ki, Toyota nümunəsindən hamı istifadə etsin. Əgər sən bacarmayacağını düşünəcəksə, əmin ol ki, bacarmayacaqsan!

Iki Vüsal topu mənə atdısa, daha bir əlim odda, bir əlim suda olsa belə tutmaq mənim borcumdur. Əvvəla sag olun ki, seçimlərinizdən biri mənəm, şərəfdir. Amma məni kədərləndirən bir cəhət var. Arzularım boldur, iki Vüsal arasında yazmağa çatmadım ki, heç olmasa bir arzu tutum. :)
Bu topatma və toptutma məsələsinə görə Əsmanurun anasına təşəkkür. Aylar əvvəl mimləmə dalğasını Rüstəmlə biz başlatmaq istədik, amma kifayət qədər bloq tapa bilmədik. İndi maşAllah, bloqqinq inkişaf edir və bu dalğanın zamanı çatmışdı.
Keçək suallara, düzü ruslar demiş, у меня вся душа на распашку. Mənim haqqımda demək olar ki, hər şey gün kimi ortadadır.

1. Adın və Soyadın
Bunu bilməyən oxucu ola bilməz, olsa da onda xroniki diqqət çatışmamazlığı var demək.
( heç gülməli olmadı) Nurlan demiş, bloqun hər küncündə var. Aygün İslamzadə - bu arada adımı mənə sevdirən bir insan var, ona təşəkkür edirəm. Bilirəm ki, o mənim oxucumdur.

2. Təvəllüdün
1982-ci il, 12 noyabr. Bürcüm əqrəbdir. Bu bürcün bütün müsbət xüsusiyyətlərini özümdə cəmləmişəm. Mənfiləri haqqında tarıx həmişəki kimi, mənsə adətdənkənar susuram:).
Hamısı bir tərəfə, mən o arxasını gətirmədiyim sosionikaya aşiqəm, ona görə bürc mürc takmıram. Sosiotipim Qekslidir. Çaşıb oxumayın, ha..

3. Nə ilə məşğulsan (sənət, peşə..)?
Marketoloqam. Marketoloqam?? Ağır sualdır.


4. Harada yaşayırsan və hansı şəhərdə yaşamaq istərdin?
Yaşayıram Bakıda. Yaşamaq istəyirəm Malayziyada. Amma yaşayacam Bakıda. Bir sözlə, istəməklə deyil, kardeşim.

5. Yaşam fəlsəfənizi təşkil edən sözərdən, cümlələrdən biri?
Kayzen- kiçik addımlarla mükəmməlliyə doğru. Ətrafımı və özümü maksimum öz üzərində işləyən görmək istəyirəm. Bəzən nəticəsi olmasa belə, kiminsə və ya özünün xətrinə dəyişimə doğru addım atan insanları ancaq alqışlamaq olar.


6. Sənin üçün blog nədir?
Bloq mənimçün hisslərimin ifadəsidir. O, mənim əhval-ruhiyyəmi nümayış elətdirir. O, məni olduğum kimi göstərir.

7. Bloq həyatında nə qədər və necə bir yer tutur?
Hal-hazırda ancaq utanc hissi verir, xəyanət edirəmmiş kimi hiss edirəm özümü. Bloqu ya açmıram, ya da ələk götürüb əlimə, elə açıram. Körpəm azacıq böyüyüb, ona qayğım, diqqətim azalıb. Üzr istəyirəm ondan. Bir vaxt düzələcək deyə söz verirəm.

8. Nəyə görə blog yazırsan?
Bloqla bir yerdə öyrənirəm və az da olsa başqalarını da öyrətmiş hesab edirəm. Cümlənin birinci tərəfi mütləq və mütləq doğrudur, ikincisindən əmin deyiləm.
Bir sözlə --- İnkişafın yeni adı – bloqqinq. (Bu sloqanı kimdən oğurladığımı deyən tapılsa, ona konfet verəcəm)


9. Fərz edək ki, Allah sənə öz xalqının konkret bir xasiyyətini əlindən almaq qüdrəti verdi. Onun hansı cəhətini ləğv edərdin?
Acizliyini – kişi olmamağını. Kişi olmaq ancaq kişilərə məxsus xüsussiyyət deyil, qadında da olmalıdır bu. Amma çox təəssüf ki, bəzən kişi olmağa insanın fərdi xüsusiyyətlərindən əlavə vəziyyət də mane olur. Kimisə ailəsinə görə, kimisi müəyyən başqa səbəblərə görə kişiliyinin tapdaq altına düşməsinə göz yumur. Allahdan arzum budur ki, heç kimi kişiliyin tapdalanacağı vəziyyətə salmasın. Əgər səbəb vəziyyət yox, sadəcə insanın daxili şərəfsizliyidirsə.. Nə isə ki, bunu ləğv edərdim. Mənim də uzunçuluğumu bu arada Allah ləğv etsə, pis olmaz. :)

10. Sizcə, hər bir insan öz cütünü axtararkən gələcək həyat yoldaşından daha çox nə umur?
Hər bir insanı deyə bilməyəcəm, çünki insandan insana nə qədər fərq varsa, onun axtardığı xüsusiyyətlər toplusu da eləcə dəyişir. Özüm isə, həyat yoldaşımı bəzən tamamilə əriyib ona qarışmış kimi yaxın, bəzən məni müstəqil görə biləcək qədər güclü görmək istəyirəm. Bu əndirəbadı cümlədən kimsə nəsə başa düşsə, o birilərə də başa salsın.
11. Öz həyatınızdan nəyi çıxarmaq və nəyi əlavə etmək istərdiniz?
Ağır suallar seriyasından.. Səhvlərimi..
Əlavə etmək istəyərdim, bir çimdik iradə, bir çimdik əzm, bir çay qaşığı mülayimlik və bir boxça sağlamlıq.

12. İndiki ağıl və dünyagörüşü yeniyetməlik vaxtı olsaydı, o zaman hansı peşəni seçərdiniz?
Vaxtında marketinqi seçərdim, bütün peşələri fırlanıb bura çatmazdım.

13. Sizcə, pulun hansı yolla qazanılmasının fərqi varmı?
Əlbəttə, var. Bax 9-cu suala.

14. Master Yoda kimdir? Ona münasibətiniz
Quql maa dedi ki...: Nəyinə lazım Master Yoda?
Lazım deyil, qadası, lazım deyil.

15. Millət olaraq Tarix dərsindən nəsə öyrəni bilirik mi?
Heç nə. Ümumiyyətlə, tarix ən çox təhrif olunan elmdir. Amma Azərbaycanda bu proses apogeydədir. Biz tarixi abidələri məhv edirik keçmişimizi xatırlamayaq deyə, biz bilə-bilə manqurtlaşırıq.. Birdən nəsə xatirimizə gələr çıxar və biz hansısa nəticəyə gələrik.. Ola bilməz bu. Qoyunları idarə eləmək rahatdır axı.. Çünki onların tarixi yoxdur. Ya da var, amma onların bundan xəbərləri yoxdur.

16. Azərbaycan futbolunun inkişafının reseptini bilirsənmi?
Şəhərdə adda-budda qalan meydançaların da yerinə göydələn tiksələr, Azərbaycan futbolun üstunə gərək bir krestik çəkək (krestik nə idi?, yekkə bir krest). Resept isə, sözsüz ki, bunun tərsinəsin eləməkdir, meydançalar yaratmaq, futbolun aktiv marketinqi ilə məşğul olmaq, uşaqların maraq dairəsinə girmək, futbolu həm əyləncə və həm də gələcəklərinin maddi təminatı kimi görməklərinə şərait yaratmaq.. Amma nərdəəə???


17. Hansı millətin nümayəndəsi olmaq istiyərdin? Niyə?
Qazan cavab vermədi.



Topu atıram www.vebzin.com sahibləri - yaradıcı cütlüyünə və Afət Yaqubovaya.
Bir də üzr istəyirəm bloqumdan və oxuculardan, yeni yazı yaza bilmirəm və bu bir müddət belə davam edəcək. Amma İnshAllah bir gün başlayacam yazmağa.

Yeni ilin ilk günlərində qar dənəciklərindən yazmışdım, onların unikallığını qeyd etmişdim. Bu dənəciklər doğrudan valeh edə bilir, kənardan bizə bənzər və ya hətta formasız görsənən dənəciklər əslində bir-birindən o qədər fəqrlənir ki, deyilənə görə eynisini tapmaq ümumiyyətlə mümkün deyil. Nə deyim Vallah, İlahinin qüdrəti.. Allah onları, o kiçicik dənəcikləri bu qədər fərqli yaradıbsa təsəvvür edin bizləri necə unikal yaradıb. İki eyni cür insan tapmaq olmaz. Bəzən bir cəmiyyət daxilində beyinləri yuyulmuş insanlarda belə o qədər fərq tapmaq olur ki. İnsanları öyrənməyə çalışırkən, onların beynində (düşündüm ki, qəlb məsələsi çox simvolikdir) dara dərinə yol alırkən bu qədər fərqlilik, unikallıq olurmu deyə təəccüblənməmək olmur. Ən şəxsiyyətsiz hesab elədiklərimizin belə bir birindən fərqli şəxsiyyəti var. Amma yenə də insan övladıyıq, elə bugün oxuduğum Selim Tuncerin son yazısına da istinadən deyə bilərəm ki, biz insanlar ta ibtidai icma quruluşundan bəri ilk olaraq gördüyümüz hər şeyi adlandırıb, sonra da kateqoriyalara bölmüşük və bəşəriyyət nə qədər ki var, bu davam edəcək. Bölgü prinsipi isə cəmiyyətin inkişafı ilə birbaşa bağlıdır.. Başlamışdıq qadın-kişi, güclü-zəif, gözəl-çirkin kimi bölgülərlə, amma bir zaman gəldi ki, insanlar üçün bu kifayət eləmədi, meydana astologiya, fizioqnomika və daha nələr nələr girdi. Anadan olduğu zamana və ya dodağının formasına görə insan haqqında fikir yürütmək şüurlu adama absurd görünə bilər, amma ehtiyac varmış demək, bu paraelmlər öz yerini tutdu və günümüzə qədər yaşamını davam elətdirdi. Cəmiyyət yerində durmadıqca bölgü tipləri də çoxaldı, daha çox kateqoriyalara bölünmə psixoanalizin yaranması ilə vüsət aldı. Temperament növləri, sosiogenlər, arxetiplər və daha nələr nələr...
Arxetiplər dedik də, indi burdan keçək Karl Qustav Yunqa. Freyd olmasa idi, bəlkə də psixoanalizin atası o olacaqdı, bəlkə də çox yaxın dostu Freydsiz o heç indi bildiyimiz Yunq da olmayacaqdı. Bunu bilmək olmaz. Məlum olan odur ki, seksuallığı və libidonu bu səviyyədə qiymətləndirən və özündən sonra gələcək yüz ildə seksual inqilabın səbəbkarı olan Freyd Yunqu kölgədə sırf bu açıqlamaları ilə qoyub. Amma dərinə getsək, Yunqun elmi işləri də misilsizdir. Freydin fikirləri bir qüdrətli WOMM (dildən dilə yayılan marketinqmi deyim, xəbərmi deyim) şəklində professional və adi insanlara arasında yayılmışdısa da, Yunq öz daha təvəzökar ideyalarının marketinqi ilə məşğul olmaq məcburiyyətində idi. Amma bunu deyim ki, yaxşı bacarmayıb, bayaqkı söhbətə qayıtsam, bəlkə də elə Freydin dostu olmağı onu bu şəkildə bizə tanıtdırıb, çünki Yunq bir dahi psixoanalitik olubsa da, marketoloq kimi bacarıqsız olub.
İnsanların bir-birindən asılılığı da ayrı fenomendir. Məsələn elə Yunq-Freyd münasibətləri, Freydin yanında Yunq kimi bir dahi fərqli düşündüyünü söyləmək iqtidarında belə olmayıb, səbəb isə düşündüyünün səhv olması deyil, mental bir səviyyədə onu incitməmək duyğusudur. Yunqu qoyaq bir kənara, amma mütləq və mütləq ona qayıtmaq şərtilə. Yunqun Freyddən çəkindiyi kimi sizin də çəkindiyiniz insanlar olmurmu? Statusundan asılı olmayaraq və ya vəzifəsindən. Bəzi insanların yanında özünü yığışdırmaq, olduğundan fərqli görsənmək hissi keçmirmi ürəyinizdən? Bəzi insanlara olduqca rahat münasibət, bəzilərinə isə anlamadıgınız, ifadə edə bilmədiyiniz həsəd olmurmu? Kiməsə özünüzü dəhşətli dərəcədə oxşatmaq hissi sizdə əmələ gəlmirmi? Əgər bütün suallara “Xeyr” cavabı verəcəksinizsə, sadəcə özünüzü tanımırsınız.. Özünüzü tanımağa cəhd ola bilsin heç etməmisiniz.. Bu insan beyni adlı dəryaya düşməmisiniz, heç orda boğulmaq təhlükəsi ilə qarşılaşmamısınız.
Amma illər əvvəl mən bu sualı özümə verirdim, əsasən niyə bəzi adamlara simpatiyamın olduğu, niyə bu qədər təbii olsam da bəzi adamların yanında bunu tamamən itirirəm, niyə Puşkini oxuyanda mənə elə gəlir ki, mən yazmışam onun yazdıqlarını, niyə onun az qala öz prototipi şəklində verdiyi Oneginlə bu qədər bənzərəm. Niyələr çox idi, ta ki sosionika adlı bir elmlə tanişlığa qədər. Sosionika psixologiyanın bir qoludur.. Paraelmlərdən fərqli olaraq onun elmi özülü var. Yenə də Yunqun dərrakəsi.. Amma Yunqun müasir tipləşdirməyə baxışı, sosionikanın necə əmələ gəldiyi, tiplər necə və nə cür bölündüyü, bu yazı niyə görə yazıldığı və s. gələn yazımda..Tizerləri sevirəm də, bu da oldu sizə yarim-tizer!

Düşünürdüm qanımı heç nə qaralda bilməz, geridə qoyacam cəmiyyət dərdi filan çəkməyi. Tolerant münasibət yaradacam özümdə haqsızlıqlara, xüsusən də mənə qarşı deyilsə. Amma bir yerə qədərmiş. Bu gün öyrəndim ki, ali məktəblərə imtahan siyahısından üçüncü qrup istisna olmaqla, bütün qruplardan ədəbiyyat fənnini çıxarıblar. Ədəbiyyat.. Biz ədəbiyyatimızda tariximizi görürük, özümüzü gorürük. Amma kimlərinsə kefinə düşüb və o ixtisara salınıb.
Nəzərə almayıblar ki, bizim şagirdlər dünya görüşü qazanmaq əvəzinə ali məktəbə daxil olmaq həvəsilə bir neçə fənn oxuyurlar sadəcə. Nəzərə almayıblar ki, bu günə qədər hər imkan ələ düşəndə təhrif edilən tariximizi heç kəsə sübut edə bilmiriksə də, bizim bir köklü xalq kimi köklü ədəbiyyatımız var, amma gənc nəsil öyrənmədən nəyə yarar ki. Nəzərə almayıblar Nizaminin sakit həyat tərzini onun əsərlərindən, Füzulinin sufi fəlsəfəsini onun qəzəllərindən, Nəsiminin iradəsini onun şerlərindən, Sabirin xalqı düşünməyini onun satiralarından öyrənməyəndən sonra daha hansı millətçilikdən söhbət gedə bilər.
Yazımın əvvəlini oxudum. Əcəba mən də manqurtlaşdırılabilənlərə çevrilmək üzrəyəmmi??

Bu Marketinq jurnalının 17-ci sayında dərc olunmuş yazımdır. Adını və özünü orijinalda olduğu kimi saxladım, adının maraqsızlığı da ordan gəlir, yəni rəsmilikdən:)

Bir brendi yaratmaq, onun bazarda uğuruna nail olmaq, onu milyonlara sevdirmək sözün həqiqi mənasında çətin işdir. Əgər hansısa bir brendin bu cəhətdən bəxti gətirirsə, dünya marketoloqları nəzəri cəhətdən onu öyrənməyə, çıxardıqları nəticələrdən marketinqin yeni paradiqmasını əmələ gətirməyə çalışırlar. Brendin sahibi də uğur yolunu əks etdirəcək tipdə bir əsər yazır və daha çox şöhrət qazanmağa çalışır. Nəticədə yeni qanunlar toplusu yaranır, amma bu heç də o demək deyil ki, hər brend bu qaydalarla uğur qazana bilər. Brendin yaranmasında sözsüz ki, əsas yerlərdən birini onun pozisiyalaşması və inteqrasiya olunmuş marketinq alətləri tutur. Onun reklamı isə ya sezilmədən kənarda qalmağa, ya da qəlbləri fəth etməyə nail olur. Demək, reklam dedikdə, ilk olaraq bu qəlblərə gedən yolu arayıb-araşdırmağa ehtiyac vardır.
Bildiyimiz kimi, reklamın üç növü ayırd edilir: məlumatlandırıcı, inandırıcı və xatırladıcı. Reklamın hər üç növündə də insan təfəkkürünə və ya hisslərinə müraciətdən istifadə olunmalıdır. Bu yerdə bayaq qeyd etdiyim qəlblərə yoldan söz açmaq istəyirəm. Qəlbə yol yalnız mədədən keçmir, hisslərdən və emosiyalardan keçir, əlbəttə bu, mədə hesabına da ola bilər, belə ki, yaxşı yemək pozitiv emosiyalar yaratmağa qadirdir, əbəs yerə demirlər ki, kişinin ürəyinə gedən yol mədəsindən keçir. Amma emosiyaları tək qida ilə limitləndirmək gülüncdür. Hisslər vasitəsilə biz insanlar bir-birimizə yaxınlaşırıq. Belə ki, kiminsə qəlbinə yol tapmaq istəyənə məsləhət görülür ki, ya onda hər hansı bir hiss yaratsın, sevinc və ya kədər, ya da ən azından bu tip hisslərini onunla bölüşsün. Brendlərin də bir növ canlı insandan az fərqli olduğunu düşünsək, onun əsas vəzifəsinin insan duyğularına təsir olduğunu qəbul edərik. Bir sözlə, məntiqlə heç kəsin ürəyində yer qazana bilməzsən, ən çoxu müəyyən məlumatlandırma missiyasını yerinə yetirmiş olarsan, amma yaxşı bir zarafatla qəlblərə yol tapmaq rahatdır. Mən yumoru bir növ ürəyə gedən yoldakı məş’ələ bənzədirəm. Bu yerdə artist-komik Viktor Borcun -“gülüş iki insan arasında ən qısa məsafədir” - sözlərini xatırlamamaq mümkün deyil. Həm də zənnimcə, reklamın dildən-dilə yayılmasında (WOMM) və uzun bir fasilədən sonra hələ də xatırlanmasında yumorun rolu böyükdür.
Yumorun reklamda istifadə edilməsinə dair çox ziddiyyətli fikirlər olub, məsələn Oqilvi –“ siz bir kloundan heç nə almazdınız”- deyib, yumorun istifadəsinə qəti şəkildə etirazını bildirib. Amma zaman dəyişir, insanların minlərlə məlumatlandırıcı və darıxdırıcı reklamlara baxmağa həvəsi qalmadığı bir dövrdə diqqət çəkəcək və xüsusən də əyləndirəcək reklama çox ehtiyacları vardır. Amerikada Kelfi və Rinqold adlı tədqiqatçılar apardıqları araşdırma nəticəsində insanların 70%-inin reklama əyləncə məqsədilə baxdıqları nəticəsinə gəliblər. 2007-ci il Youtube-da ən çox yüklənmiş beş reklam rolikinə baxdıqda da, yumorun onlarda az və ya çox istifadə olunması bir daha sübut edir ki, insanların xoş əhval-ruhiyyə yaradan reklamları görmək istəyi çoxdur. Həmin roliklərdə reklam edilən beş məhsulun satışının artması barədə də rəsmi şəkildə xəbər verilib. Bunlardan Procter&Gamble şirkətinin Tide yuyucu tozu üçün yeni reklamını qeyd etmək istərdim, hər zaman yuyucu toz reklamında onun istifadə qaydasını göstərən şirkət öz imicindən vaz keçərək, yeni rolikdə işə düzəlmək üçün intervyuda iştirak edən oğlanın fikrinin paltarındakı ləkəyə yönəlməsi kimi məzəli süjet sərgiləyiblər. Təəssüf ki, bu rolik bizdə nümayiş olunmayıb. The Wall Street Journal-ın ən yaxşı reklam ekspertləri də bu işi 2007-ci ilin ən uğurlu reklamlarından hesab edirlər.
Yumorun reklamda gərək olduğunu bilsələr belə, bundan istifadə çox çətindir. Çünki özlüyündə yumorun da növləri vardır. “Reklamda tam bəsit gülüş və ya düşündürən yumordan istifadə olunmalıdırmı?”- sualı çoxlarını maraqlandırır. Böyük Britaniyada bu tip tədqiqatlar yüzminlərlə reklam izləyən insan beyninin ensefaloqramını çıxarmaqla edilirsə, bizim ölkədə şirkətlərin reklam büdcələrinin ən sadə araşdırmaya çatmayacağı bir vəziyyətdə bu cür neyroaraşdırma edəcəklərinə inamım heç yoxdur. Reklam agentliklərinin ilkin vəzifəsi hədəf auditoriyasını tapmaq və təxmini şəkildə onlara hansı növ yumorun yarayacağı haqda qərar verməkdir. Amma burada bir sualtı daş var. İngilislər və başqa millərlərdə ümumi yumor anlayışı mövcuddur, bizdə isə insanların yumor anlayışı bir-birindən əsaslə şəkildə fərqlənir. Çox sadə bir misalla desəm, rusların “Gülüş panoraması” (Смехапанорама) və Reqina Duboviskaya kimi yumoristlərin zarafatları ilə boyüyəndən sonra türk yumoristlərinin danışıqlarına sadəcə gözümü döyürdüm, heç cür bu yumoru qavraya bilmirdim. Beş-altı il keçəndən sonra yavaş-yavaş bu yumoru anlamağı, hətta bəzən ürəkdən gülməyi belə öyrənmişəm. Bizdə rusdilli, türklərə pərəstiş edənlər və bir sıra bu cür fərqli növ insanlar olduğu üçün onların hansı yumora üstünlük verəcəyi haqqında ancaq təxminlər yürütmək mümkündür. “Məhəllə” və bu tip filmlərin reytinqinə baxsaq, kifayət qədər bəsit yumorun insanlarının marağını cəlb etdiyini görərik.
Reklam bazarımıza gəldikdə də, yumordan istifadə edildiyinin şahidi oluruq. Məsələn, Ayan MMC-nin “Beloçka” günəbaxan tumlarının rolikində yumordan istifadə edilib. Beynimin dərinliklərində hansısa bir reklamı xatırlatsa belə, fikrimcə, çox məzəli və uğurlu alınıb. Təəssüf ki, bizim bu reklamın gətirdiyi gəliri kənardan baxıb hesablamaq kimi imkanımız yoxdur, amma yazını planlaşdırdığım arada ətrafdakı dükanları gəzib, “Beloçka”nın satışı ilə maraqlandım. Həqiqətən satışı başqa tumlardan daha artıqdı, sadəcə hər dükanda rast gəlinməməsi mənə bir az qəribə göründü. Nəticə olaraq, bunu qeyd edə bilərəm ki, bu yazını yazan arada mən günəbaxan tumlarına yenidən aludə oldum. Özü də bir bilsəz hansına. Düşünürəm ki, tapdınız. “Beloçka” tumlarına.:) Bir sözlə, daimi, xatırlatma məqsədli reklam vermək kimi imkanı olmayan şirkətlərin daha uzun müddət yaddaşlarda qalması, məhsullarının ürəklərə yol tapması üçün yumor ən rahat üsuldur. Amma, əlbəttə əvvəlcədən məhsulun xarakterini və hədəf auditoriyasını yaxşıca araşdırmaq lazımdır.

Əvvəlcədən bildirim ki, yazını bir az tez-tələsik yazıram. Ona görə nə çatışmamazlıq gördünüzsə, üzrlü hesab edin.
Forumda günlərlə yaxşı marketoloq olmağın sirrləri bol-bol müzakirə olunur. Bundan həvəslənərək mən də qərara aldım ki, bu mövzuya bir az diqqət yetirək. Əminəm ki, hər bir marketoloqun ürəyi doludur. Mən əvvəl öz formulumu demək istərdim, marketoloq bilirsiz nə vaxt yaxşı marketoloq olar? Onun işinə şirkətin müdirindən tutmuş xidmətçiyə qədər qulp qoyan olmasa bəlkə də yaxşıdan da yaxşı marketoloq çıxar. Hər əlinə zər alan nərdi çözdüm dediyi kimi, şirkətlərdə də hər işçi marketinqi bildiyini və mənasız məsləhətlər verməyi özünə bir nömrəli borc hesab edir. Bütün məsləhətlər içində ya marketoloq özünün düşünmək qabiliyyətini (çünki əvəzinə düşünənlər var), ya da daha pisi - əsəblərini itirir.
Bu arada mövzuya gəldim necə çatdım, ondan danışım. Demək mənim heç bir də yox, düz iki dənə Fatma ciyim vardı. Biri artıq gen-bol mədh etdiyim Foks, digəri isə İqor Mann. Onlara Fatma ciyim adını mən yox, anamın verməyi göstərir ki, həqiqətən də mən çox danışanam. Bu Mannın bir kitabında yaxşı marketoloqa verdiyi tərifi gördüm və eyni şəkildə tərcüməyə qərar verdim, əlbəttə razılaşmadığım hissəsi var. Bu haqda az sonra..
İqor Mannın marketoloqun yaxşı olub olmamasını aydınlaşdıracaq dörd sualı bunlardır:
1. Sizin marketinq menecerinin satışda təcrübəsi varmı?
2. O, satış menecerlərinə nə ilə kömək edə bilərəm deyə sual verirmi?
3. O, satış menecerlərinin xahişinə tez reaksiya verirmi?
4. Sizin marketoloqunuz satış menecerlərlə satışı artirmaq üsulları haqqında yeni fikirlər ilə bölüşürmü?
Əgər suallardan hamısına “hə” cavabı veribsə, onda marketoloqunuz əladır, üçünə hə deyibsə yaxşıdır və bu minvalla...
Mannın dediklərinə baxdıq, mən özüm də satışla marketinq şöbələrinin sıx əlaqəli olmasının, heç bir halda mənim işim satış deyil deyib kənara çəkilməməyin tərəfdarıyam. Amma yaxşı marketoloqu bir satışla limitləndirmək bir az agılsızca deyilmi?
Qısaca, yaxşı marketoloq bütün şöbələri birləşdirəcək qədər, hətta dözülməz dərəcədə çox sayda məsləhətlərə qulaq asıb faydalısını seçmək qabiliyyətində olmalıdır. Nə isə... Mənə holistik marketinqə yol göründü, amma niyəsini soruşmayın, hələ bilmirəm. Vüsal bir lateralını yazsın, gerisi Allah kərimdir.

P.S: Ana, daha Mann mənim Fatma ciyim deyil!

Məndə elə bir hiss var ki, sanki illərdir yazmıram, hərçənd əvvəlki yazımın üştündən elə də çox
keçməyib. Bu günki yazıma məni ilhamlandıran Vüsalın “Marketinq dünyasının əcaiblikləri” yazısı oldu, çoxdan yazmaq istədiyim bir mövzunu başqa biri ilə mix şəkildə ortalığa çıxarmaq qərarına gəldim. Əvvəl başlayaq web 2.0 texnologiyasından. Tez-tez eşidirik və çoxumuz da haqqında məlumatlıyıq, xüsusən bloq yazanlarımız. Nədir web 2.0? Bu suala ən gözəl cavabı Nokia son rolikində verdi.


Nokianın cavabı gözəl olsa da, inanın mənim indi yazacaqlarım qədər aydın deyil.:))
2001-ci ildən etibarən dotkomların tənəzzülü başlamışdı, insanlarla internetin əlaqəsinin azaldığı bir dövrdə O’Reyli adlı biri internet aləminin yeni konsepsiyası ilə bəşəriyyəti üzbəüz qoydu. Demək olmaz ki, bu yeni konsepsiya daxilində nəisə tamamilə fərqlənən standartlar vardı, bunlar yəni Ajax, Rss, bloqlar və s. sadəcə olaraq onunla fərqlənirdilər ki, insanlar onlara daha artıq əmək sərf edəcəkdilər. Əmək sərf etmək ifadəsi gözə xoş görünməyə bilər, amma insanlar dəyər verdikləri bütün münasibətlərə əmək sərf edirlər, insanlar sözün əsl mənasında “connecting people” olduqları üçün ünsiyyət hər hansı bir formasında onları özlərini canlı hiss etməyə vadar edir. Xüsusən də vaxt azlığı, işdə vaxtının çoxunu keçirmə ve insanların daha dar çevrəyə qapandığı zamana rast gəldiyi üçün web 2.0 texnologiyası sürətlə məşhurluq qazanmağa başladı. Məsələn bloqqinq indi o səviyyəyə çatıb ki, dünyanın yüz məşhur ingilisdilli resursları arasına bloqlar daxil olub, çin aktrisası Syu Szinleyin (adın səhv yazmışamsa, gərək bağışlasın) bloqu isə ona verilən linklərin sayına görə Google news, Forbes və Business Week-i geridə qoyur. Bu gün rusdilli bloqosferada 2,8 million bloq var, heyif ki, tam olaraq Azərbaycanda sayı nə qədərdi bilmirik və çox böyük təəssüf ki, bizim bloqların sayı hələ də azdır. Amma son vaxtlar artan bloqlar sübut edir ki, bizdə də blogging inkişaf edir. PR-a indi bir qol da qoşublar, BR, yəni Blogger relations, artıq marketoloqlar bloqlardan öz xeyirləri üçün istifadə etməyin yollarını araşdırırlar, bu haqda kitablar yazılır. Bəziləri isə, elə Nokianı desək web 2.0-la birgə öz reklamını təşkil edir. Keep it simple (tanış gəlir?:) sloqanı ilə bir qədər əvvəl link verdiyim rolikdə Nokianın və web 2.0 oxşar cəhətinin insanları birləşdirmək, onların ünsiyyətində vasitəçi rolunu oynamaq olduğu qeyd edilir. Bundan əlavə, Nokia maps 2.0 piyadalar üçün nəzərdə tutulmuş mobil xəritənin eksperimental variantını təqdim edib.
Bir sözlə, web 2.0 bu an üçün həqiqətən əhəmiyyətlidir və bir sual meydana çıxır ... Agıllımız kimdir?? Əlbəttə ki, qabaqda gedən zəncirlimiz..Ən azından ona görə ki, qabaqda gedir. Bu işdə novatorlardan biri Set Qodin olub. Gəlin müxtəlifdilli marketoloqların bloqlarına nəzər salaq, aralarında “mənəm mənəm” deyən kim varsa mütləq Qodinin bloquna link olmalıdır. Qodin bu işi sözün əsl mənasında bacarıb. Hələ 1999-cu ildə öz kitabını çap elətdirərkən nəşriyyatla belə şərt kəsir ki, kitabın onlayn variantı pulsuz olacaq, naşiri promouşının bu növünə təəccüblənsə də, sonda razılığını verir. Qodin hər ona məktub yazana kitabının onlayn versiyasını göndərir. Tezliklə, monitordan oxumağa hövsələsi çatmayanlar kitabdan sifariş edirlər və Qodin ikinci kitabı “Unleashing the İdeavirus”da yazır ki, -pulsuz ideyalar daha tez yayılır. Müəllif yenə də pulsuz yüklənməsinə kitabın icazə verir və bu yüklənmələrin sayı 2 milyonu keçir, eyni zamanda ideyavirus haqqında kitab Amazon.com-un ən çox satılan kitablar siyahısında beshinci yeri tutub, yapon dilində isə dördüncü yerdə olmuşdur. Budur uğur, budur marketinq.. Marketinq əslində velosipedi yenidən ixtira edə bilmək qabiliyyəti deyil, sıradan, sadə həqiqətlərin satıla bilməsi deyilmi? Kimsə deyəcək ki, marketinq satış deyil, amma unuduruq ki, hamımızın bir qayəsi var, satmaq. İllər əvvəl bir radiostansiyada DJ olmaq istəyərkən oranın işçilərindən biri dedi ki, burda əsas olan özünü satmaqdır, dabanıma tüpürüb ordan qaçmaq istədim, amma zaman özünü satmağın nə demək olduğunu göstərdi, özünü, əməyini satmaq bacarığı, xüsusən də sanballı qiymətə xüsusi qabiliyyət tələb edir və bu bir marketoloqun vəzifəsidir. Sonda nəticə çıxararaq demək istəyirəm ki, Qodin yenilik etməyib, hətta onun “Bənövşəyi inək” kitabını südün içində satması belə elə bir yenilik deyil, Qodin yeni mühitə, yəni ki, web 2.0-a hamıdan tez adaptasiya edənlərdən biri olub, o özünü hamıdan yaxşı satan olub, bu səbəbdən 2007-ci ilin Marketinq qurusu adına mən də onu layiq görərdim.
Son olaraq qeyd etmək istəyirəm ki, Qodinin squidoo.com saytı yaşının azlığına baxmayaraq, gündəlik yarımmillion ziyarətçiyə sahibdir.

Xocalı faciəsi haqqında yazmaq istəyirdim. Amma Vüsal öz bloqunda o qədər bacarıqla qeyd edib ki, düşünürəm bu link göstərə biləcək bütün ağrımızı-acımızı.

Yazı yazmaq haqda düşüncələrə dalmışkən özünü jurnalist adlandıran birinin sualını xatırladım. Makaronda deşiyin necə əmələ gəlməsini soruşan molladan bir xeyli irəli gedərək demişdi ki, “mən hər şeyi başa düşürəm, amma CDMA (oxu Azərbaycan hərfləri ilə) yazıb niyə “sidiemey”oxuduğunuzu başa düşmürəm”. Birdən ağlıma gəldi, bu CRM (Customer Relationship Management) sözünü öz dilimizdə oxusaq necə olar? (şərhlərdə məmnuniyyətlə sizin fikirlərinizi görmək istəyirəm)
Mənim ağlıma gələn yeganə variant – Camaatı RamEtmə Məharəti oldu. Rametmə sözünün ikibaşlı istifadəsinin mümkünlüyü isə işimi rahatlaşdırır. Əlbəttə ki, ərini hansısa arzusunu yerinə yetirməyə razı salmaq istəyən qadının kiçicik və xoş biclikləri də (məs, ərinə keyfiyyətli qida və ya seks təklifi ola bilər:), başqa bir qadının səs-küylü tələbləri də, yaxud da heç də xoş olmayan biclikləri də ram etmək ifadəsi altında birləşə bilər. Müştəri ilə münasibətlər də çox geniş diapazonu əhatə edə bilir. Dünya ölkələrində, xüsusən Amerikada müştəri məmnunluğunun əldə edilməsi həqiqətən öz pikini yaşayıb, belə ki, 1984-cü ildə müştəri məmnunluğunun Kano modelindən sonra demək olar ki, hər kəs bundan danışırmış, 90-cı illərdə müştəriylə münasibətlərin keyfiyyətliliyi artıq fərqlənmə timsalından keçərək doğru biznesin şərtinə çevrilir. Nəhayətində bu müştəri məsələsi o qədər şişib ki, əks fikirlər belə əmələ gəlməyə başlayıb. İndisə bizdə bu prosesin gedişatına nəzər yetirək. Sovet dövründə analitik CRM və ya müştəri məmnunluğu kimi anlayışlardan uzaq qalmaq bir başqa, üstəlik satıcılarla qonşu və ya qohum olmaq da az qala bir şərəf idi. Bu şərəf dükanlara yeni gələn və əl altdan satılan mallar haqqında rahat və operativ bilgi əldə etmək və o mallara birbaşa çıxışı təmin edirdi. Satıcıların isə gülərüzlüyü sırf xasiyyətlərindən asılı idi, indiki dövrdə əksər dükanlardakı kimi maaşları ilə düz mutənasib deyildi. Sovetdən sonra birdən-birə kapitalizmin qucağına atılmış biznesimiz isə hələ CRM nədir, onu nəylə yeyirlər suallarına cavab axtarır. Bəlkə də bundan sonra çox axtaracaq.
İnternet provayderinə problemlərlə zəng edib nəticəsində “sabah zəng elə, de - Şahin, bu niyə belədir?” cavabı eşitmək, bir jurnalistin hansısa şirkətin müdirinə nə cavab verəcəyinə əvvəlcədən əmin olub, “Göstərdiyiniz xidmətin keyfiyyətindən razısınız?” sualını yönləndirməkdən və ya hansısa dükanda hərif yerinə qoyulmaqdan, bir çox hallarda satıcının yuxarıdan aşağıya doğru baxışlarından bezmişəm.
Bir neçə həftə əvvəl reklama kifayət qədər pul xərcləyən telefon dükanlarının biri- İ.R. telekomdan rəfiqəmə telefon almağa getdik. Saatdan artıq çəkən alış-veriş prosesi tək vaxtımı almaqla deyil, bir sıra digər səbəblərdən də əsəblərimi korladı. Telefonu almağa bir an qalmış şirkətin iki növ qarantiya təklif etdiyi və bunlardan birinin telefonun qiymətinin 10%-i həcmində olduğu şok şəkildə açıqlandı. Bu qarantiyanın adı “Qızıl qarantiya”dır. Bunu seçdiyini və ya seçmədiyini söyləməmiş telefon anbardan aşağı gəlmir. Nə etdimsə də, orda ancaq şubhəcil insan adını qazana bildim. Çox israr etdiyim üçün səbəbləri başa saldılar, amma heç biri reallığı əks elətdirəcək qabiliyyətdə deyildi. Sonrakı problemlər lap gülünc idi, məlum oldu ki, telefonun qiyməti səhv deyilib, əvvəl narazılığını bildirən personal sonradan o fərqi qiymət deyən satıcının öz boynuna qoydular, bu da heç xoş hisslər bəxş eləmədi. Rəfiqəmi ordan telefon almamağa səsləsəm də, bir şey çıxmadı, tələbkarlığımızın ən aşağı səviyyədə olmağı özünü göstərdi. Son olaraq 24 nəfər -üzləri asılmış, burunları yerə deyən satıcının (dükanların birində təmir işləri varmış, ordakılarda bu dükanda idi) olduğu dükanda kserokopiya kimi dünya əhəmiyyətli proses 20 dəqiqə davam elədi. Dar dükanda birdən-birə 24 işçini görməyin yorucu təsirini əyinlərindəki yaşıl rəngli köynəklərlə də ört-basdır etmək mümkün deyildi. (yaşıl rəng heç də həmişə sakitləşdirici təsir bağışlamırmış, orda ancaq bir az da artıq qıcıq olmagıma səbəb olurdu). Dükandan çıxandan sonra bıçaq çəkilsə mənə, qanım çıxmazdı, Karl Syuellin “Ömürlük müştərilər”(Customers for life) əsərindən cümlələr gəlirdi beynimə, axı niyə hardasa müştəriyə elə dəyər verilməlidir, bizdə isə belə? Bəlkə də sualın cavabını özümüzdə axtarmalıyıq. Bəlkə də içi mən qarışıq hamımızın günahı var ki, “Türkün məsəli” kimi düşük verilişlərə sponsorluq edən, gündə küçələrdə minlərlə flayeri paylanan İ.R telekom satıcılarının müştəri ilə davranışın qaydalarını oyrənməsi üçün pul ayırmır , imkan yaratmır, yəni buna ehtiyac duymur. Çünki, bir millət olaraq ram edilməyimiz o qədər rahatdır ki, sanki həmişə öz cilovlarımızı kiməsə vermək üçün fürsət axtarırıq. Bunun üçün kiminsə hər hansı bir məharətə yiyələnməyə ehtiyacı yoxdur.

Bu sevda nə sevdadır...
Səni mənə verməzlər...
Neynim aman,aman,
Neynim aman, aman,
Sarı gəlin..
“Sarı Gəlin”dən ən sevdiyim misralar.. O qədər doğmalıq, o qədər millilik hiss edirəm ki, bu misralarda, istəsəm sözlə ifadə edəm, ancaq sözlərin acizliyini göstərə bilərəm. Bunun üçün mən bu mahnını dinlərkən üzümün ifadəsinə baxmaq lazımdır, xüsusən dünən. Gözlərimin yaşartısı heç nəyə baxmayaraq, Vətənimi, dilimi, musiqimi nə qədər sevdiyimi mənə xatırlatdı. Sağ olsun, Röya.
Bu hissləri az da olsa sizə çatdırmaq üçün bir az keçmişə qayıdacam.Bir-neçə ay əvvəl Türkiyənin Star telekanalında yayınlanan "Popstar Alaturka" yarışmasında Bülent Ersoy bir azəri mahnısı oxuyan iştirakçıya bu nə mahnıdır oxuyursan demişdi, Azərbaycanlıların əsli-kökü məlum olmadığını və heç olmasa erməni mahnısı “Sarı Gəlini” oxuyarsan deyə qeyd eləmişdi.
Dünən o səhnəyə xüsusi qonaq qismində Röya çıxdı. Bu mahnıdan dəfələrlə güclü oxuya biləcəyi mahnılar olduğu halda “Sarı Gəlin” mahnısını oxudu. Üzündəki fəxr hissini sona qədər çox bacarıqla daşıdı. İnanmıram nə vaxtsa Röya bunu oxusun, amma yenə də bloqum vasitəsilə ona təşəkkürlərimi çatdırıram. Jürinin, xüsusən də Bülent Ersoyun pərtliyi şillənin lazım olan yerə və lazım olan yerdə otuzdurulmağını çox gözəl nümayiş elətdirdi.
Bu arada “Popstar Alaturka”da bir qızımız iştirak edir. Özü də adaşımdır. :)
Bazar günü axşam saat 11-dən təxminən üçə qədər səs vermək mümkündür. Kim istəsə, 114 yazıb, 9065-ə yollaya bilər. Bir səsin qiyməti 175 konturdur.
Adət-ənənəmə sadiq qalaraq, yazımın sonunda bunun ölkə marketinqi ilə əlaqəsini yazmalıydım. Düşünürəm ki, özünüz məndən yaxşı bilirsiniz.. Ehtiyac yoxdur mənim qeydlərimə.

Bazar günlərini sevirəm. Ailə içində olmaq, onları sevindirmək üçün bütün kulinariya qabiliyyətlərimi, bəzən də bu tip qabiliyyətimin olmadığını nümayiş elətdirmək üçün ideal imkanların olduğu gündür. Dünən də belə günlərdən biri idi. Dükana düşdüm, salat üçün məmulatlar alırdım, həmişəki kimi “Bonduel” qablaşdırılmış qarğıdalı dənələri almaq istəyəndə “Şahnar” adlı Azərbaycan şirkətinin istehsalı olan qarğıdalını təklif etdilər, ya vətənpərvərlik hissindən, ya da maraqdan onu aldım.
Qalanı isə az qala bir lətifə idi, qablaşdırmanın standartdan(oxu – Bonduel) nə qədər geri qaldığını söyləməyə ehtiyac yoxdur, hətta bu o qədər də vacib deyil. Amma üstündə qarğıdalı dənələri yerinə bütöv qarğıdalı çəyirdəkləri yazılmasına normal şəkildə reaksiya vermək mümkün deyildi. Tutalım, “Şahnar” şirkətində Azərbaycan dilində bilən heç kəs tapılmayıb, yəni bir lüğətləri də yoxmuş??!
Amma əsas şoku aşağıda “Made in Thailand” yazısını oxuyanda yaşadım.
Tayland... ora cibi dolu, ürəyi isə boş kişilərimiz seksual macəra axtarışında getdiyi hamıya məlum idi, amma biznesmenlərimizin də qarğıdalı “çəyirdəkləri” dalınca getməsi məncə yenilikdir. Özümüzü və torpağımızı öyə-öyə 11 iqlim qurşağından 9-u bizdədir deyib aləmə car çəkirik, sən demə, bizdə qarğıdalı yetişdirmək bu qədər problem imiş. Urbanizasiya qurbanı olmuş, şəhərdə ac-yalavac yaşamağı özünə borc bilən kəndlilərimiz hardasa qargıdalı yetişdirməyi özünə ar bilir.. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyimiz isə elə hesab edir ki, yeganə borcu Sovet dövründən qalan hesabat planlarını elə həmin dövrdəki kimi yalandan doldurmaqdır. Nə vaxta qədər belə davam edəcək?

Atalar necə də düz sözlər deyiblər. Bəzən ziddiyyətli olub dedikləri, bəzən anaların köməyilə deyiblər, amma hər vəziyyətə uyğun bir atalar sözü tapmaq imkanına görə əcdadlarımıza minnətdaram.
Elə onlar düz deyiblər ki, əldən qalan əlli il qalar. Yazımın ardını bu qədər gecikdirdiyim üçün bütün oxucularımdan (məndə də ulduz xəstəliyi başlayır deyəsən:), yəni kim oxuyursa yazılarımı) üzr istəyirəm.
İKEA-nın əsrarəngiz hekayətinə geri dönmək istərdim, yəqin ki, bundan sonrası çoxlarına bəllidir. İnqvar Kamprad ailəsilə İsveçrəyə köçdü, biznesi tezliklə orda da özünə yer tapdı və sonra da dünyaya yayıldı. Hal-hazırda 40-a yaxın ölkədə dükanı var, hətta yaxın gələcəkdə bizdə də İKEA-nın açılacağı güman edilir.
İKEA həm dizaynda, həm menecmentdə öz sözünü demiş şirkətdir. Təsəvvür edin ki, indi Areqon universitetlərində İKEA dizaynını öyrədən xüsusi dərslər keçilir, “Demokratik dizayn” adı altında. İnqvar Kampradın nəzəriyyəsi və konsepsiyaları isə menejment dərsliyinə daxil olub, Teylor və Fayol (bu ikisini tanıyan mənə də xəbər versin:)prinsipləri ilə bərabər səviyyədə tədris olunur. İnqvar bu nəzəriyyədə uğura nail olmaq üçün müəyyən qanunlara əməl etməyi tövsiyyə edir:
1.Məhsulunuzu çox baha satmağa çalışmayın – bu məhsula tələbi aşağı salır.
2.Məhsulunuzu çox ucuz da satmayın – hər zaman maddi resurslara ehtiyac var.
3.Bir anlıq gəlirin dalınca qaçmamaq, həqiqətən dəyərli nəticənin müəyyən vaxt ərzində əmələ gəldiyi bilmək və səbr etməyi bacarmaq.
4.Dividentlər haqqında deyil, investisiyalar haqqında düşünmək.
5.Gəlirin şirin həyat deyil, resurs olduğunu anlamaq.
6.Hər zaman ətrafdakılarla məsləhətləşmək, amma məsuliyyəti heç vaxt boynundan atmamaq.
7.Qərarsızlığınızı heç nə ilə ört-basdır etməyin mümkün olmadığını bilmək.
8.Ən orijinal qərarlar biz onlara qiymət verməyincə, dəyərsiz görünə bilər. Bahalı qərarlar isə adiliyin əlamətidir.
9.İşlərdə səliqə-səhman lazımdır, amma bu qandallara çevrilməməlidir.
10.Planlaşmanı dəyərindən artıq qiymətləndirmək bürokratiyadır.Bürokratiya isə məsuliyyətsizlik kimi paralizə edə bilər.
11.Ancaq yuxuda olan adamın səhvi olmur.
12.Xoşbəxtlik hər hansı bir məqsədə nail olmaq deyil, düzgün yol seçməkdir.

O, uğuru yaxalamaq üçün entuziazmın, əməksevərliyin və yaradıcı ruhun olmasını əsas səbəblərdən göstərir. Mən İKEA və İnqvar haqqında oxuduqca bu fikrə gəldim ki, qənaətin də rolu bu işdə böyükdür. Atalarımız demişkən, dama-dama göl olar, axa-axa sel. Sadəcə İnqvarı irəli salan məqam odur ki, bizim biznes adamlarının çoxu kimi, -kimdən nə qoparıb irəli düşə bilərəm?- sualını həyatının qayəsinə çevirməyib. O, - necə öz puluma və insanların puluna qənaət edə bilərəm?- sualını özünə verib və uyğun üsulla bunu cavablandırmağı bacarıb.

Həyatın layihəsini çəkmək və bu layihəyə uyğun həyat qurmaq o qədər də asan deyil. Adətən biz arzular qayığında elə hey üzürük, gəlib çatdığımız limanlar isə arzularımızın bizə vəd etdiklərındən çox fərqlənir. Biznes aləminin və mebel dünyasının bəxti gətirib ki, 5 yaşından həyatını planlaşdırmağa başlayıb və sonra bu planı hissə-hissə reallaşdıran İnqvar Kamprad kimi insanlar var. Kotler onu təhsilsiz olsa belə, ən bacarıqlı marketoloq adlandırır. Marketinq və biznes onun qanındadır. Özü qeyd etdiyi kimi, anası Elmxultun sayılıb-seçilən tacir nəslindəndir. Ana babası Karl Bernard Nilssonun dükanında ilk təcrübəsini toplamağa başlayan İnqvar Kamprad kibrit alveri ilə başlayıb sonralar İKEA-nın yaradıcısı kimi zirvələrə qalxmağı bacardı.
Şirkətin adı, İKEA – banisinin inisialları İ və K və onun böyüdüyü ferma Elmtaryud, kənd Aqunnaryud sözlərinin baş hərflərinin bir yerə yığılmasından əmələ gəldi. Əvvəl avtoqələm satan bu şirkət tezliklə mebel satışına başladı. 1948-ci ildə İnqvar Kamprad rəqibi Guimar Fabriker şirkətinin reklamını kənd təsərrüfatı qəzetində görüb, özü də bu yolla getmək qərarına gəldi. O, xatirələrində reklamın belə böyük qüvvəyə malik olduğu haqda əvvəllər şübhələnmədiyi bildirir. Bu kiçicik reklamın gətirdiyi uğuru möhkəmlətmək üçün “İKEA xəbərləri” adında buklet çap olunub paylanmağa başlandı. Şirkətin böyüməyə ehtiyacı var idi və İnqvar bunun öhdəsindən çox gözəl gəlirdi.
İKEA xəbərləri broşürünü bu dəfə bir az başqa ampluada çap etdilər. Kənd camaatına - baxın, siz əti satırsınız 1 krona, amma dükanda həmin əti beş və ya altı krona verirlər, biz sizə mebeli ən ucuz qiymətə verərik, sözləri yaman təsir etmişdi. Satışlar günü-gündən artır, bu zəmində rəqabət də kəskinləşirdi. Rəqibləri ilə mübarizədə qiymətləri tamam ucuzlaşdırmağına baxmayaraq İnqvar Kamprad keyfiyyət ünsürunə də önəm verirdi və o, dükan açmaq, bütün mallara insanların rahat baxa bilməsini təmin etmək qərarına gəldi. Müasir dünya üçün dükansız ticarət qeydi-adi görünə bilər, baxmayaraq ki, internet-satış indi çox dəbdədir. Amma 1952-ci ildə hər kəsin belə imkanı yox idi, bir qədər keçdikdən sonra dükan genişləndirildi, onun açılışı təşkil olundu. Açılışa gələn hər bir adama qəhvə və kökə verilirdi, sonradan bu dükan üçün qaydaya çevrildi. Bu qayda isə özlüyündə İnqvar Kampradın restoranlar şəbəkəsinin əsasını qoydu. Elmxult İKEA-nın sayəsində İsveçin görkəmli yerlərindən birinə çevrildi. Ucuz mebel, dükanda təklif olunan nahar və alış-veriş edən hər kəs üçün dəmiryolu biletlərinə verilən endirim qəbzləri isveç əhalisini bura yığmaq üçün yaxşı düşünülmüşdü. Milanda sərgidə iştirak edərkən, bir iş adamının İnqvara göstərdiyi şəkillər İKEA-nın işində əsas konsepsiyalardan birinin doğulması üçün təkan rolunu oynadı. Şəkildə sadə, fəhlə italyanların bərbad mebellərini görən İnqvar Kamprad rahat qablaşdırıla biləcək və rahat sokülüb-yığılacaq mebel istehsalının vacib olduğunu qərara aldı.
Yazımdan bir xeyli əvvəl Bertil Torekulun İkea haqqında saqa əsərini oxumuşdum. Kitab məndə çox xoş və dərin iz buraxdı. Hər nə qədər bir kitab bir insanın həyatını ifadə etmək üçün az olsa da, o kitabın vasitəsilə uğurlu iş adamı olub, eyni zamanda sentimental və ürəyiaçıq biri olmağın mümkün olduğunu gördüm. Mən bir kitabı bir yazıya sığdırmaq fikrində deyildim, təkcə marketinq baxımından ən vacib anları qeyd etmək istəyirdim. Amma indi görürəm ki, heç bu da mümkün olmayacaq. Yazımı hissələrə bölüb qalanını sabaha saxlayıram.
Bu da rusca Ikea haqqında saqa kitabı.

Cəfər Cabbarlıdan ən sevdiyi əsəri hansıdır deyə soruşanda “Dönüş” cavabını almışdılar. Səbəb kimi o, bu əsərinin ən zəif olduğunu və ana zəif balasını o birilərindən artıq sevdiyi kimi onun da bu əsərə xüsusi hisslər bəslədiyini göstərmişdi. Mən də onun kimi ən zəif balamı – Qorxunc PR-ı sevirəm. Yazımın aydın olmadığını şərhlərdən və apardığım kiçik search-dən müəyyənləşdirsəm də hər sözünü qırt toyuq cücəsini qoruduğu kimi qorumağa və arxasında durmağa hazıram.
Qırt toyuq da ağlıma hardan gəldi.. Əslində yazıma başlamamışdan özümə söz vermişdim ki, hər cür bənzətmə və mürəkkəblikdən uzaq olacam. Daha anlaşıqlı və sadə dildə yazmağa çalışacam, Oqilvinin məsləhətini dinləmiş kimi 10-12 sözdən uzun cümlələr də qurmayacam. Amma indi düşünürəm ki, hər halda normal yazıdan fərqlənən şərhlərin təhlilində bir az ağını çıxartsam belə yeri var, yazımın adını da dəyişdirdim. Bu yazı bənzətmədən bol olacaq.
Şərhlərdə toxunduğumuz nöqtələrdən biri propaqanda, pablisiti və PR-ın fərqləri idi. Bu mövzuda uzun-uzadı mübahisələr etmək olar, hər müəllif bu məsələyə o qədər fərqli baxışlar sərgiləyib ki, mənim hər-hansı bir fikrimə əks fikir tapacağınıza şübhə belə etməyin.
Propaqanda, yəni təbliğat (bundan sonra belə də adlandıracam) əlbəttə ki, çox geniş məfhumdur. Təbliğat deyəndə insanların baxışlarına, dəyərlərinə, inanclarına təsir nəzərdə tutulur, yəni o, insan ideologiyasını dəyişmək qüvvəsinə malikdir. Bəzi müəlliflər təbliğatı PR-la eyniləşdirir, bəziləri isə PR-ı daha yüngül hesab edirlər. Belə ki, onların fikrincə PR-ın missiyası kiminsə ideologiyasını dəyişmək deyil, sadəcə özünə tərəfdaş tapmaqdır. Bu fikirlərlə razılaşıram, amma düşünürəm ki, PR-ın təbliğatla kəsişdiyi nöqtələr də var və hətta birləşdiyi nöqtələr də. Təbliğatı isə PR-ın və pablisitinin anası hesab edirəm. Gəlin, bir başqa tərəfdən baxaq, təbliğatın meydana gəlməsinə ilk nümunə kimi eramızdan əvvəl qədim yunan carçılarının dövlət qanunlarını kücələrdə bağırmasını göstərirlər. İndi bunun PR-dan nə fərqi olduğunu kimsə çıxsın və mənə başa salsın.
Keçirəm bənzətməyə. Bəlkə də indi sizə əlaqəsiz görünəcək, amma təbliğatı gəmiricilər fəsiləsinə bənzədək.
Növbə çatdı pablisitiyə, doğma dilimizdə buna ad qoyan ya tapılmayıb, ya da mənə rast gəlməyib. Mənim etdiyim tərcümə də bir az axsadı, aşkar olma və ya açığa çıxma. Pablisiti şərhlərdə də bildirdiyim kimi, hər hansı bir hərəkətə şövq elətdirmək üçün kütləyə təsir metodudur. Yəni elə həmin təbliğat, amma kommersiya məqsədilə. 1984-cü ildə Ceyms Qryuniq və Tom Xank PR modellərinin sxemini çəkdiklərində birinci modeli pablisiti adlandırmışlar və bu mərhələdə PR təbliğat rolunu oynayır, yəni birtərəfli kommunikasiyanı nəzərdə tutur deyə ona tərif vermişlər. Məncə bunu bir az daha uzatmağın mənası qalmadı. Pablisitini isə siçovula bənzədək. Bu bənzətmə mənə lap ləzzət elədi, kommersiya və siçovul..Düyməcikdəki siçovul obrazını xatırlatdı lap. Amma belə bir əlaqələndirmə əsl məqsədim deyil.
PR....Uzun-uzun danışacağım nöqtəyə də çatdıq. Birincisi, keçən yazıma aydınlıq gətirim, mən vəhabilik, radikal şiəliyi və s. PR obyekti kimi qələmə verməmişəm, ən azından ona görə ki, bunun üçün kifayət qədər məlumatım yoxdur. Mənim verdiyim nümunə ANS-in, yəni kütləvi informasiya vasitələrindən birinin apardığı Qəhvəyi PR siyasətidir.
İkincisi, PR-ın xoş məqsədlə edilməsi fikrini qəbul edə bilmirəm, bir tərif kimi xoş imic yaratmaq məqsədilə sözlərinə rast gəlmişəm, amma bu heç də o demək deyil ki, xoş imic hər zaman xoş məqsədlə yaradılır. İnanıram ki, çoxlarımız həyat təcrübəmizdə dəfələrlə bunun şahidi olmuşuq.
O ki qaldı boyamaq məsələsinə, mənim bunu etməyə səlahiyyətim çatmır, bunu edənlər olub və bir-birimizə inanmayıb search aparsaq, həm rus dilində, həm ingilis dilində sarı, yaşıl, boz və s. PR haqqında məlumat tapa bilərsiniz. Bircə, qəhvəyi PR haqqında ingiliscə məlumat tapmaq müşküldür. Bİr az daha dərinə getməyinizi məsləhət görürəm. Onda bəzi məqamlar daha da aydınlaşacaq.
PR-ıda bənzədək siçana.. Siçan.. dağ siçanı, çöl siçanı, su siçanı.. Hərəsi neçə il yaşayır, mayalanma dövrü nə vaxtdır, neçə bala verir görəsən. Ola bilsin, sizə maraqlı deyil, amma həmin növü araşdırmaqla məşğul olan bir zooloq üçün bu həyatı qədər vacib ola bilər. Qarışqalar üzrə mütəxəssisləşmiş bir yapon aliminin ilk dəfə birinci yumurtadan çıxan qarışqanın ikincinin çıxmasına kömək etməsini görəndə ağladığı kimi bəlkə hardasa bir çöl siçanına görə kimlərinsə gözü yaşarır. Eyni adamın dağ siçanına isə tam bir laqeydliyi var.
Və ya bir müəllimə uşaqlara dərs başa salarkən, bir şəkildəki ağli-qaralı, xoşagəlimli heyvanın dağ siçanı və o biri şəkildəki çirkin, qəhvəyi heyvanın çöl siçanı olduğunu söyləməklə bu siçankimilərin daha yaxşı öyrənilməsi üçün şərait yaradır.
Bu cümləni yazmaq istəmirdim, amma məcburam. Sonra birdən kimsə sual verər ki, siçanların mətləbə nə dəxli?
Siçanlardan ona görə yazdım ki, PR-ın niyə rənglənməsini az da olsa başa düşəsiniz. Mənim bu boyama işini etməyə dediyim kimi iqtidarım çatmazdı, amma inanın ki, bunu etməmiş olsaydılar və mənə belə imkan verilsəydi, PR-ın bir elm sahəsi kimi daha yaxşı öyrənilməsi üçün bunu edərdim.
Burada Molla Nəsrəddin kimi başa düşənlər başa düşməyənlərə anlatsın deyib, məclisi, yəni bloqu tərk edirəm. Amma ki, dönmək şərtilə. Şərhlərinizi gözləyirəm, tənqidlərinizi də həmçinin. Amma şimaldan cənuba doğru əsən xəzridən özünüzü qoruyun.

İndi əvəzinə başqaları verir qərar…

Sənin yerinə düşünən düşmənlərin var.

Qarnını ağrıyla,

Beynini yalanla doldurdular.
(bu sətirlər yazıma ideal başlanğıcdır, yeni və gələcəyinə çox ümid bəslədiyim bloqdan götürülub)
Yenə də PR.. Bu Pr dediyimiz məfhum qanımıza, canımıza elə işləyib ki, hər eşitdiyimiz sözdə, hər baxdıgımız yerdə ondan bir parça görə bilərik. Məsələn bir az əvvəl bloqdan sətirlər və bloqu qeyd etməm də gözəl bir PR nümunəsidir. Pr-ın rəngləri barədə bir yazımı oxumuşdunuz. İndisə ən qorxunc Pr-dan söhbət açacam. Düşünürəm ki, heç kəsin ağlına gəlmir ki, söhbət Süleyman Sani Axundovun “qorxulu nağıllar” seriyasından gedir. Hərçənd mən körpə uşaga hər hansı bir qorxulu nağıl oxumağın əleyhinəyəm, amma bu günlük o nağıllara toxunmayacam. Bəziləriniz isə elə düşünəcəksiniz ki, mən yenə də qara pr-dan yazacam. Qara pr-da qorxulu nəsə var, buna söz yox. Amma bir və ya bir-neçə PR üzrə bacarıqlı mütəxəssis bir yerə yığılsa istənilən qara PR-ı ya tamamilə yox edə, ya da ən azından yumşalda, yəni bozarda bilər. Əsas qorxulu olan beyinyumaq və insanlardan zombi düzəltmək gücündə olan qəhvəyi PR-dır. Pr-ın bu növü haqqında yenə də məlumat verim, qəhvəyi PR neofaşizm və faşizm təbliğatına bənzər ideyaların yayılmasıdır. Bu sıraya radikal millətçilik, hər hansı bir sektanın təbliğatı və ya siyasi ideyaların bir qədər fərqli rakursdan insan beyninə yeridilməsi aiddir. Həqiqətdə bu sıraladıqlarımın bir-birilə əlaqəsi o qədər sıx və eyni zamanda gizli olur ki, bizim kimi normal adamlar ən çoxu şübhələnməyə qadir oluruq. Qəhvəyi PR polittexnoloqların ən sevdiyi üsullardan biridir, bir düşünün, bütün sosioloji və neyroloji amilləri işə salıb, insan beynində yeni reallığa keçid yaratmaq.. Bundan cazib nə ola bilər?
Bəs bu reallığa keçənlər... Beyinlərinin yuyulduğunu, onlardan kiminsə öz məqsədlərinin uğruna zombi düzəltdiyinin fərqinə necə vara bilərlər?? Kim onlara bu reallığın nələrə arxalandığını bildirəcək? Paolo Koelyonun “11 dəqiqə”sində mazoxizm uçurumuna yuvarlanan Mariyanın daşlar üstündə gəzdirilib, ağrıdan sonra boşluq olduğu göstərilən kimi bu idealların da sonrasında sadəcə bir boşluqla üzləşəcəklərini kim göstərəcək?
Bu yazını yazmağa qərar verərkən nümunələrim çox idi və çətin seçim qarşısında qalmışdım. Skinheadlərin Putin tərəfindən dəstəklənməsi, vəhhabilərin dini özünəməxsus qavraması və yayması, masonlar haqda nagıllar, bəlkə də gerçəklər və daha nələr.. Psixoloq Kerol Muqun seçim etmək zərurəti insan beyninə ziyandır, onu infantilləşdirir sözləri yadıma düşdü. Bu zərurətdən tezliklə yaxa qurtarmaq ümidindəykən burnuma əvvəllər də hiss etmiş olduğum bir təhlükənin qoxusu gəldi. ANS-in adlı-sanlı jurnalistlərindən birinin İran və şiələrdən danışması diqqətimi cəlb etdi. Üstəlik bir neçə ay əvvəl həmin kanalda efirə buraxılmış və indiyə qədər davam edən dini serialı da mənə xatırlatdı. “Eşq vilayəti” serialı əsl radikal şiəliyin rəmzinə bənzəyir və beyin yumaq üçün ideal vasitədir. Burada işinin ustası Vüsal Məmmədovdan misal gətirmək istəyirəm: Azərbaycanda radikal şiələrin əksəriyyəti elə bir şəkildə İranın mənəvi təsiri altındadırlar ki, onların çoxunu öz dövlətlərinə qarşı çevirmək həmin ölkənin emissarları üçün xüsusi çətinlik yaratmır. Mən özüm o tip insanlarla söhbət edərkən onların beynindəki zəhərin “dozasına” həmişə heyrət etmişəm..Bu yazını tam oxumağınızı məsləhət görürəm, bütün mənim qeyd etmədiyim nyuanslara orda rast gələ bilərsiniz.
İraqdan danışarkən yeri gəldi-gəlmədi “şiə” sözünü vurğulayan və şiə sünni məzhəbinin qütbləşməsini göz dağı kimi ortalığa qoyan ANS aparıcıları hələ də bunun özündə necə təhlükə daşıya biləcəyinin fərqinə varmırlar. Ən əsası bu təbliğatın, yəni qəhvəyi PR-ın təsadüf və ya təhlükəni tam surətdə anlamamağın nəticəsi kimi görə bilmirəm. Bu bir qeyzerdir ki, hardasa dərinlikdə qaynaqlanır, sonra üzə çıxır. Əsas sual isə burda əmələ gəlir.. Bu qaynaqlanma hardan irəli gəlir?

Bəli, bəli.. Səhv deyil bu. Google və Wikipedia artiq bir-birinə rəqib olacaqlar. Bu başlığı özüm yazmasaydım, yəqin bir xeyli təəccüblənərdim. Həmişə google search-un səhifələrində relevantlığına görə birinci yerdə görməyə alışdığımız Wikipedia necə onun rəqibinə çevrilə bilər?
Səbəb isə birdir: inkişaf və yenilənmə. Bu inkişaf prosesinə start verən Wikipedia artıq 14 milyon dollar investisiya sərf olunan Wikia Search – u alfa test etmək üçün istifadəyə buraxdı. Sıralanma alqoritmini sirr saxlayan Google-dan fərqli olaraq Wikia Search-un daha şəffaf işləyəcəyi haqqında məlumat verilir. Yaxın zamanda 50-100 milyon indekslənmiş internet səhifələrini onun köməyilə tapmaq mümkün olacaq. Wikipedianın yaradıcılarından Cimmi Uels (Jimmy Wales) yaxın illərdə Wikiadan Google nəticələrini gözləmədiyini söyləyib.
Təxminən eyni günlərdə Google da yeni proyektini beta sınaq üçün hazırlayıb. Düşünürəm ki, Wikipedianın analoqu olacaq Google Knol çox tez məşhurlaşaraq, onu kölgədə qoyacaq. Hələ ancaq dəvətlilərin istifadə etdiyi bu ensiklopediyanın üstünlükləri artıq dillərdə dolaşır. Adi insanların yazısı üçün açıq olacaq ensiklopediya üzərində eyni zamanda ekspertlər də işləyəcək və hətta hal-hazırda işləyirlər. Bundan əlavə, yazılar üçün pul ödənilməsi qərara alınıb, yəni reklamdan bir-neçə %. Həm də müəlliflər öz reklamlarını da yerləşdirmək imkanına malik olacaqlar. Bu da o deməkdir ki, yazılar nə qədər keyfiyyətli olarsa, müəlliflərin qazanmaq imkanı daha da artıq olacaq. Beləliklə, bu öz-özünə tənzimlənən sistem Google search-də Wikipedia-nın səhifələrini sıxışdırmaqla ona əsl meydan oxuyacaq. Knolda Web 2.0 texnologiyasına əsaslanan alətlər yazılara şərh və suallar vermək üçün nəzərdə tutulub, Wikipedia ilə müqayisədə daha rahat redaktə etmək və yazıları uzatmaq imkanı da sözsüz ki, müəlliflərin rəğbətini qazanacaq. Ən əsası isə müəlliflər puldan əlavə tanınmaq imkanına malik olacaqlar. Nümunə kimi göstərilən skrinşota fikir versəniz, orda müəllifin ad və soyadı, eyni zamanda harada işlədiyi belə qeyd olunub. Bu yerdə ağlıma sevdiyim filmlərdən biri “Şeytanın vəkili”ndə Al Paçinonun məharətlə ifa etdiyi şeytanın sözləri gəldi: İnsanlarda ən sevdiyim zəif cəhət onların şöhrətpərəstliyidir. Google Knol uğuru burada yaxaladı..Çətin əldən verə..

Son olaraq qeyd etmək istəyirəm ki, Wikia – havay sözü wikidən göturülüb, mənası çevik deməkdir. Knol isə ingilislərin knowledge – bilik sözünün qısaldılmış və şirinləşdirilmiş formasıdır.

Hörmətli Bakı əhli, dünən unutsam da bu gün qərara gəldim ki, sizi birinci qar münasibətilə təbrik edim. Qara sevinənlərimiz də var, sevinməyənlərimiz də. Bəzilərimizin normal rejiminə mane olsa da, qarın özü ilə bir az sevinc, bir az da romantik əhval-ruhiyyə gətirməyi danılmazdır. Uşaqlıqda qar yağarkən onu seyr edirdim, bu ağappaq, havada rəqs edən və barmaq izləri kimi bir-birindən fərqlənən unikal qar dənəcikləri məni valeh edirdi və düşünürdüm ki, ola bilməz qar boş-boşuna yağsın, yəqin səma nəsə demək istəyir. Uşaq fantaziyası nələri uydurmağa hazır deyil..:) İndi elə bil azacıq böyümüşəm, amma göy üzünün özünəməxsus mistikası məni hələ də heyran etməyə qadirdir. Qar, yağış, ildırım, ulduzlar.., astronomiya, astrologiya.. Sonuncu sübut edir ki, səmanın mistik təsirini hiss edən tək mən olmamışam, qədim Yunanıstan, Misir, Roma da onun təsiri altına düşüb və bəşəriyyətə astrologiya kimi elmi töhfə ediblər. Amma siyahı burada bitmir. Səmanın ecazkarlığından bəhrələnənlər çoxdur. Məsələn, elə 1911-ci ildən fəaliyyətə başlayan Mars İnc. şirkətinə bu planetin adının uğur gətirməsi şübhəsizdir, əks halda 115 fabriki və 213 ofisi ilə dünyanın 65 ölkəsində özünə yer qazanmazdı. Bir nümunə isə yaxın gələcəkdə çox transmilli korporasiyalara tay ola bilecek və hətta ötəcək qonşu Türkiyənin Ülker şirkətidir. Ülkər isə bildiyimiz kimi səpələnmiş ulduzlar topasıdır, bir sözlə bu şirkətə həmin ulduzdan bir deyil, bir topası qismət olub( Buğa bürcünün bir hissəsini təşkil edir, 9 dənə yerdən görülə biləcək ulduzu var) və onun həmin ulduzlar kimi parlaq gələcəyinə inanıram. Belə baxanda, Ülker şirkəti hal-hazırda tək Türkiyədə deyil, çox yerdə ad qazanıb. İndi keçim xəbərimizə.. Həmin bu Ülker Belçikanın premium şokolad brendi Godivanı 850 milyon dollara alıb. Bu brendin əvvəlki sahibi Campbell Soup daha sadə məhsullar istehsal etmək fikrində olduğunu bildirərək dekabrın 20-də 2007-ci ildə Ülkerlə müqavilə imzalayıb. 80-illik tarixçəsi olan Godivaya sahibkarlıq etmək bu şirkətin Ülker Biscuit-Chocolate-Cake Group bölməsinin genişləndirilməsindən əlavə, Türkiyə malının yüksək keyfiyyətinin dünyaya tanınması üçün qapı rolunu oynayacaq. Beləliklə, uşaqlıqdan pərəstiş etdiyim Ülker şirkətini (xüsusən də antepfıstıklı çikolata, yəni püstəli şokoladına laqeyd deyiləm heç:) öz biznesini qloballaşdırması münasibətilə təbrik edirəm.
Bir də bir sualım var. Niyə Ülkər ulduz topasının ən parlaq ulduzu Alsiona ola-ola şirkət belə adda məhsul istehsal etmir? Heyif ki, sualım cavabsız qalacaq.

Sabitlik və dəyişgənlik... Əslinə qalsa, müəyyən anlamda antonim olsalar da, biz bunları bir araya gətirməyi, lazımi vəziyyətdə bunlardan hansını seçəcəyimizi bilməliyik. Məsələn sevgi münasibətlərində qadının sabitliyi nə qədər önəmlidirsə, xarici görkəmində ara-sıra dəyişiklik etməsi də eyni qədər vacibdir.Düzü bəzən bu tip dəyişikliklər heç də ürəkaçan nəticə vermir.
Əslində bu söhbəti hərləyib onun üstünə gətirmək istəyirdim ki, bloqumda dəyişiklik etmək istəyirəm və bilmirəm ki, bu dəyişiklik nə dərəcədə məqsədəuyğun olacaq. Amma birdən söhbəti uzatmaqdan vaz keçdim, körpəm ( bilməyənlərin, daha dəqiq desəm əvvəki yazıları oxumayanların nəzərinə, körpəm dediyim mənim bloqumdur) və mən dəyişmək qərarına gəldik və bura iki bölmə əlavə etdik: brandnews və brandhistory. Kiməsə bu yazılar light və ya adi jurnal səhifəsindən bir parça kimi görünə bilər, amma şəxsən mənə bu tip məlumatlar, məsələn Samsung sözünün tərcüməsinin “Üç ulduz” olması və ya elə həmin adda şirkətin qurudulmuş meyvə və tərəvəz satmaqla işə başlaması çox maraqlıdır. Həm də ki, müxtəlif şirkətlərin biznes və marketinq strategiyaları ilə tanışlıq gələcəkdə hər birimizə kömək ola bilər. Əslinə qalsa, rus və ya başqa dillərdə bu məlumatları tapmaq mümkündür. İstəyirəm bu məlumatlar doğma dilimizdə də olsun, yəni Azərbaycan netinin az da olsa inkişaf etməsində bir çimdik də mənim duzum olsun. Bu səbəbdən kim nə deyir desin, bu bölmələr olacaq və Allahın yardımı ilə mənim normal yazılarımdan daha tez-tez yenilənəcək.
Başladıq.. Dünən Kotlerin kitablarından birini oxuyarkən, əslində buna oxumaq demək günahdır, vərəqləyərkən onun heyranlıqla İsveçrə brendlərindən yazmasına, bu arada Hindistan kimi iri ölkənin heç bir məşhur brendi olmadığı haqqında qeyd fikrimi cəlb etdi. Heyf ki, Kotler mənim dilimi bilmir, amma yenə də buradan ona bir ismarış yollayıram, artıq Hindistanın da məşhur brendləri var, özü yaratmamış olsa da bu brendlərə iki milyard dollar xərc çəkib. Beləliklə, Jaguar və Land Rover brendləri bu ildən etibarən sahibini dəyişdi. Artıq onlar Forda deyil, Hindistanın 98 ayrı sektorda fəaliyyət göstərən Tata group şirkətinə məxsusdur. Qəribəsi və maraqla gözlədiyim budur ki, ultraucuz maşın istehsalı ilə məşğul olan Tata motors Land Rover və Jaguar üçün hansı marketinq strategiyasını hazırlayıb və bu strategiya nə dərəcədə uğurlu olacaq. Bir sözlə, yaxın bir-neçə ildə diqqətimin yönəlmə mərkəzlərindən birinin də hansı şirkət və brendlər olduğu ilin əvvəlindən aşkarlandı. Yeri gəlmişkən deyim ki, bu brendlərə sahiblənmək istəyən üç şirkətdən ikisi Hindistanın idi. Bu Hindistan iqtisadiyyatının inkişafının ən bariz nümunəsidir.
1903-cü ildən fəaliyyətə başlayan Ford-un bu vəziyyətə gəlməsi isə məni üzdü. Lyuks maşınlar seriyasından ancaq Volvo-ya sahibliyin qoruyan Ford çox güman ki, tezliklə ondan da vaz keçməli olacaq. Mazda və Ford brendləri ilə qalan bu şirkətə gələcək biznes həyatında özünü toplamağı arzu edirəm və onun haqqında nisbətən səthi məlumat verdiyimçün uzr istəyirəm, gələcəkdə isə Ford şirkətinin uğurlarını və uğursuzluqlarını brandhistory bölməsində müzakirə edərik.

Bloqumun oxucularını Yeni il və Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik günü münasibətilə təbrik edirəm. Əksəriyyətinizi bir-bir təbrik etdiyimdən banal təbrik sözlərini yenidən təkrar etmək əvəzinə mətləbə keçmək istəyirəm. Mətləb isə bundan ibarətdir ki, bu Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik gününün qeyd olunması mənim çox xoşuma gəlir. Bu gözəl bayram Dünya Azərbaycanlılarının birlik və vətən anlayışının formalaşmasına şübhəsiz ki, çox müsbət təsir edir. Amma əmmasız keçinmək çətindir və əsas əmma qoyanlardan biri kimi deyə bilərəm ki, bu bayramın 31 dekabr, yəni ilin son günü - gələcək ilin həvəslə qarşılandığı bir günə nə adla salındığını şüurum qəbul edə bilmir. Düşünürəm ki, bu günün yeni ilin gəlişi ilə üst-üstə düşməsi əslində onun daha zəif qeyd olunmasına, bir növ kölgədə qalmasına səbəb olur. Düzdür ki, adı formal olaraq çox hallanır, kim yeni ili təbrik etmək istəyirsə yanına bu bayramı da qoşur, amma həyatının bir ilini də yola salmaq münasibətilə həyəcənlanmış ürək və emosiyalar piki yaşayan beyin Həmrəylik gününü nə dərəcədə özünə yaxın buraxır? Ola bilsin ki, bu ideya heç də təsadüfən yaranmayıb, məqsəd o olub ki, bu bayram daha da təmtəraqla qeyd olunsun, amma xaricdə yaşayan həmyerlilərimizin Həmrəylik gününü 26-30 dekabr arası qeyd etməsini nəzərə alsaq bir sual meydana çıxır. Bu malı malı qatmaq və ya marketinq dili ilə desək kobrendinq lazim idimi?
Əslinə qalsa, yazmaq istədiyim elə kobrendinq mövzusu idi. Kobrendinq müştəri loyallığı proqramlarından biridir. Bütün loyallıq proqramları kimi o da istehlakçı ilə sabit, uzunmüddətli münasibətlərin formalaşması üçün nəzərdə tutulub. Bu hər hansı bir ticarət markasının müştəri uğrunda mübarizəsində özünə tərəfdaş axtarmağının nəticəsidir. Əlbəttə ki, güclərini birləşdirən iki brend rəqibə qarşı daha dözümlü olmalıdır. Amma bayaqkı əmmasız burda da keçinmək mümkün deyil. Müştərək mövqeləşmənin sinergetik effekti bunların bir-birinin təsirini gücləndirməsindən və ya əksinə azaltmasından birbaşa asılıdır. Əgər brendlərdən biri yeni doğulmuş, digəri isə insan beyinlərində özünə kifayət qədər yer qazanmışsa, zəifin güclünün təsirilə həll olub yoxa çıxmaq riski çox böyükdür. Necə ki, özünə müəyyən dərəcədə formal ad saxlayan Həmrəylik günü öz layiqli yerini Yeni ilə görə tuta bilmir, zəif brend də özünəməxsus pozisiyalaşmadan uzaq qalır və tədricən unudulmağa məhkum olur. Və yaxud kobrendinqləşmiş iki məhsuldan biri zəngin auditoriya üçün, digəri isə gənclər üçün nəzərdə tutulubsa bu birgə işdən müsbət nəticə alinmaması heç də qeyri-adi olmaz.
Amma uğurlu kobrendinq nümunələri də az deyil. Hal-hazırda əlimin altında olan və mənim üçün hava ilə sudan cəmi bir damcı az əhəmiyyəti olan Acer Ferraridən yazmaq istəyirəm. İlk baxışdan al rənginə aşiq olduğum Acer Ferrari açılışında Windows-un standart səsi əvəzinə Ferrari motorunun səsi ilə məni şoka salmışdı. İndi isə bu səs olmadan günümü təsəvvür edə bilmirəm. Bazara təzə çıxanda bu model öz dəyərindən 70%, onunla rəqabət nəticəsində meydana gəlmiş Asus Lamborghini isə 65% bahasına satılırdı. İnsanlara bu innovasiyaların qiyməti deyil, onların hiss elətdirdiyi dəyər maraqlı idi və qəribəsi bundadır ki, Asus Lamborghininin bazara gəldiyi vaxtı artıq ucuzlaşmış və əlçatmazlığının azaldığı Acer Ferrari ona olan tələbatın azalmasında rol oynaya bilmədi. İnsanlar defisit Asus Lamborghinini axtarır və ona sahib olmaq imkanını əldən vermək istəmirdilər. Asus əvvəldə Avropa informasiya texnologiyaları bazarında çox da məşhur olmasa belə, sonradan ağıllı marketinq siyasəti yeridərək öküzlə bəzədilmiş məhsulunun uğurla irəliləməsinə yol açır.
Portativ kompyuterlərin və maşınların birliyi atlarla və öküzlərlə bitmir, hal-hazırda Sony Vaio noutbukları ilə təchiz olunmuş BMW avtomobilləri kobrendinq üçün ən yaxşı nümunələrdən biridir. Gələcəkdə isə Fujitsu Siemens Computerslə 4 üzüyün hökmranı Audinin və ya Toyotanın iş birliyi ola bilər. Başa düşdüyüm qədər, bu mövzuda verdiyim şəkildəki noutbuk sadəcə kiminsə təxəyyülünün nəticəsidir.
Zövqümü oxşayan noutbuklara baxdıqca düşünürəm ki, rəqabəti də zövqlə etmək gərəkir.