KISSHOT

Hər gün düşünürəm ki, mak.az-ın “Marketinqin rəngi” layihəsinin aqibətini öyrənəcəm. Tələbələrin bu haqda nə yazacaqları məni çox maraqlandırır. Bu layihə haqqında eşidəndə -balaca uşaqlar kimi marketinq mənim üçün göyqurşağı rəngindədir deyə bağırmaq istəyirdim, amma o an üçün niyə belə düşündüyümü tam qavramırdım. Sonra isə anladım ki, marketinqi o qədər zəngin və rəngarəng hesab edirəm ki, göyqurşağının 7 rəngi bunu ifadə etmək üçün kifayət deyil. Ümumən onu qeyd etmək istəyirəm ki, mövzu əla seçilib, belə yazını nəinki yazmaq, hətta oxumaq belə xüsusi zövq verməlidir.
Belə çıxır ki, marketinqi bizlər əlimizdə fırça ilə boyamalıyıq. Bu yerdə ağlıma artıq boyanmış PR gəlir. Və bugünki yazımı PR-ın rənglərinə həsr eləmək istəyirəm.
PR rənglərdən boldur, amma nə məsələdirsə, bunu hər kəs bilmir. Qara PR-dan başlayaq, bunu hər gün eşidirik, amma çoxlarımız bu ifadənin haradan gəldiyini və onun Public relations ifadəsindən bir xeyli əvvəl doğulduğu haqda heç şübhələnmir. Qara PR əslində inqilabçı Simon Bolivarın dostu və silahdaşı olub. İndi reaksiyanızı təxmin edirəm. Bəziləri təəccüblənib, bəzilərini isə gülmək tutub, amma hamı düşünür ki, bu nə deməkdir, Bolivarın mətləbə nə dəxli var...Özü bir tərəfə, hələ dostu da çıxdı ortalığa.
Qaradərili Piar Manuel Karlos Bolivarla çiyin-çiyinə Cənubi Amerika əhalisinin azadlığı uğruna vuruşub, admiral rütbəsinə qədər böyüyüb, amma sonra bilmirəm hansısa bir hərislik və ya paxıllıq girib bu münasibətlərin içinə. Ay mən bu şeytana nə deyim?! Piar Cənubi Amerika libertadoruna qarşı çıxıb, ittihamlar bir-birindən ağır, Karlosun başçılığı altında Amerikanın yenicə yaranmış mətbuatı Bolivarın necə əxlaqsız olduğunu, narkotiklərdən ifrat dərəcədə istifadə etdiyini ətrafa yaymaqdan heç cəkinməyib. Üstəlik bonapartizmdə də günahlandırılan Bolivar əhalinin gözundən sürətlə düşürdü. Bütün bu proseslərə isə kənardan Şimali Amerika çox təəccüblə tamaşa edir və Vaşinqtonla Bolivarı müqayisə edib,onunla,yəni öz libertadorları Vaşinqtonla əməlli-başlı fəxr edirdi. Politoqların nəzərindən isə belə bir proses qaça bilməzdi. İnsanlarda ən sevdiyim cəhət hər yeni gördüyünə ad vermək ehtiyacıdır. Beləliklə, bu ehtiyac öz işini görür və politoqlar belə şayiələrin yayılma prosesinin adını ilk bu üsuldan istifadə edən qaradərili mulat Piar Manuel Karlos şərəfinə Qara Piar qoyurlar. Özünü isə paxıllığı ucbatından güllələyirlər.
İllər keçir, politoloqların arsenalında ən güclü alətlərdən birinə çevrilən qara PiaR üçün yeni şərti ifadə uydurulur, eyni zamanda sözün mənşəyi tamamilə ikinci plana keçir. PR-ın ancaq qara olmadığını görüb, ona Public Relations adı verilir, yəni ictimaiyyətlə əlaqələr. Standart Pr-a çox hallarda ağ PR-da deyirlər. Bir də aralıq mövqedə bir boz PR var. Yəni ki, əgər çox da yalan-palan istifadə olunmursa, amma yenə də kimisə qaralayırlarsa və o kimsəyə qarşı PR işləri aparılırsa, bu boz PR-dır.
Sarı PR- qadağa olunmuş sözlər, erotika və pornoqrafiyanın diqqət çəkmək üçün istifadəsidir. Məsəl üçün məşhur dünya şou yarışmalarında ildən ilə artan psevdoqomoseksualistləri göstərə bilərəm və dünya təcrübəsi sübut edir ki, bu çox səmərəli nəticələr verir.
Qəhvəyi PR- neofaşizm və faşizm təblığatı. Zəhmət olmasa, Hitleri və Mussolinini düşünərək çox uzaqlaşmayın indiki reallıqdan. Qonşu Rusiyada radikal millətçiliyin təbliğatı öz pikini yaşayır və təəssüflər ki, iqtidarı da bu cür faşizmə yol açır və həmyerlilərimiz skinheadlərin belə rahat çoxalmasının əziyyətini yaşayır. Əslində bu o qədər geniş mövzudur ki, ümid edirəm gələcəkdə qəhvəyi pr-a, ələlxüs Rusiyada bu dəqiqə qəhvəyi Pr-ın necə aktiv şəkildə aparılmasına bir də qayıdacam.
Altıncı və sonuncu, yaşıl PR ( ən sevdiyim PR) sosial cavabdehlik daşıyan PR, xüsusən təbiəti və ekologiyanı qorumaq yönlü təbliğatlar yaşıl Pr adlandırılır.
Nə yaxşı ki, biz dünyanı rəngli görürük...

Körpə bloqumun 2 ayı tamam oldu. Bu münasibətlə dizayna bir az əl gəzdirdim. Bəyənənlər tərifləyə bilər, bəyənməyənlər fikirlərini özlərinə saxlasın.:)
Bü gün bloqlar vastəsilə reklam olunan bir brenddən yazmaq istəyirəm.
Nescafe Dolce Gusto – Nestle və Krups şirkətlərinin müştərək brendidir, qəhvə bişirən aparatdır, amma digərlərindən öz quruluşu ilə fərqlənir. Nescafe Dolce Gusto başqa aparatlardan daha yüksək təzyiqlə işləyir və ev şəraitində professional bar qəhvə aparatlarının keyfiyyətinə bərabər göstəricilər verir.. İşin sirri Nestle şirkətinin qəhvə kapsullarında imiş.. Burada bir sıra texnik terminlərə girib, bu kapsuldan qəhvənin çıxarılması haqqında məlumat verməliydim deyəsən. Amma gözləməyin, çünki maraqlı olan bu deyil, bu səbəbdən də nə sizin başınızı yorum, nə də özümün. Maraqlısı, bu brendin reklamı üçün çox qeyri-adi üsul seçilməsidir.
Şirkət fransız bloggeri blogbang.com-da elan yerləşdirib ki, hansı bloq sahibi öz bloqunda Dolce Gustonun saytına link versə, həmin bloqa link qəhvə aparatının saytında, yəni dolce-gusto.fr da göstəriləcək. Şirkətin general direktoru Myuriel Lino bu addımın həm maliyyə cəhətdən ucuz başa gəldiyi, həm də bloq sahiblərinin onların hədəf qrupu olduğunu bildirib. Üç həftə ərzində Dolce Gusto haqqında 500-dən çox bloq yazıb, amma bu ağıllı reklam aksiyası daha da irəli gedib. Təsəvvür edin ki, bu unikal təcrübəni bəyənənlər nəinki internet yazılarında, hətta ənənəvi mətbuatda da bunu işıqlandırıb. Bu brend və onun reklam aksiyası haqqında yazmamaq heç mənim üçün də mümkün deyildi.

P.S: Yazımın adını musiqili şəkildə oxuyun, əks halda heç bir məna kəsb etmir. BloggY, blogGY, bloGGY.:)
P.S(dubl 2): Notları tanımıram ha...istəyib utandırmayın məni, hərə öz bəyəndiyi musiqi ilə calaşdıra bilər..

Bir qədər əvvəl Jeffri Fox-un “Marketinqdə superstar necə olmaq olar” adlı kitabını oxumağa başladım. İlk düşüncələrim “dzin dzin, kassa aparatı cingildəsin” sözləri ilə formalaşdığından kitabın sadə və anlaşıqlı olmasını bəyənsəm də, bir satış meneceri üçün daha uyğun olduğunu fikirləşirdim. Sonra Rüstəm kitabı təriflədi və bu qərəzli fikirlərimi nisbətən dağıtdı, işin geri qalan hissəsini isə kitab özü gördü. Oxuduqca, yazı dilinə heyran oldum. Yeni informasiyalar öyrəndim, bildiklərimi təkrar etdim və bəzi gündəlik məsələlərin marketinqdə sadə bir şəkildə istifadə üsulları haqqında oxudum. Kitabın tək satış menecerinə deyil, hər bir marketoloqa və kopirayterə, bundan əlavə bütün rəhbər vəzifələrdə işləyənlərə çox böyük xeyir verəcəyinə şübhəm yoxdur. İndi isə hər fəsili oxuyandan sonra məni görmək lazımdır. Bir xeyli müddət öz-özümə “bunu tərcümə edib, bloqa yazmaq lazımdır” deyə-deyə evin içində və ya işdə var-gəl edirəm. İndi belə fəsillərdən birindən yazacam, nə qədər sadə olduğunun, amma yenə də təcrübədə çoxlarımızın unutduğunun şahidi olacaqsınız. Fox deyir ki, işinizə aid bütün nəşr məmulatlarını yığın; yəni bütün reklam nümunələrini; broşürləri, konvertləri, loqotipinizi; satış kataloqlarını, prays listləri, işçilər üçün vizit kartlardan tutmuş qonaqlar gələndə təklif olunan vizit kartlara kimi; sərgi stendləri və s.
İndi onlara nəzər salın; rənglərin, üslubun, məzmunun harmoniyasını görə bilirsinizmi? Bütün nümunələrdə ardıcıllıq və birliyin olduğu təəssüratı yaranırmı? Yoxsa sizin reklamlarınız vineqreti xatırladır və ya girov götürülmüş insanı qaytarmaq üçün tələb olunan şərtlərin yazıldığı məktubdakı kimi sanki qəzet və jurnallardan kəsilmiş rəngbərəng hərflərdən ibarətdir?
Bütün bunlar sizin müştərinin gözündə nə olduğunu göstərən məlumatlardır. Bütün bu surətlər sizin movqeyinizi müştərinin gözündə möhkəmləndirməli və bir-birinin effektini artırmağa yönəldilməlidir. Sizin ardıcıl və bütöv bir surətiniz olmalıdır, buna iş kostyumu da demək olar. İlkin vəzifəniz – müştərilərin ani olaraq sizin şirkətinizi tanımağı üçün şərait yaratmaqdır. Əgər siz onlara vineqret təqdim edirsinizsə, bu nəticədən gözünüzü çəkin.
Əla.. Fox bu sözlərdən sonra gözəl misallar da çəkib, amma Amerika nümunələrinin bizə uzaq olduğu üçün mən misal kimi “Danone”firmasını göstərəcəm. Son zamanlar onlarla əlaqəli çox oxumalı oldum və bir saytın sonunda kiçik yazılar vardı, göy ağ fonda Danone və Danette yazısı, beş yaşındakı bacım qızı (oxumağı hələ bilmir və süd məhsullarına allergiyası olduğundan Danone məhsullarından istifadə belə etmir) yaxınlaşdı və “Danon”, bir az pauzadan sonra “Danet” dedi. Düşündüm ki, o marka tanınması nədirsə, belə bir şey olmalıdır yəqin ki. Bir az paxıllandım desəm, yalan olmaz. “Danone” firması pozisiyalaşmada liderlərdən biridir. Brendləri və subbrendləri hər zaman bazarda öz sözünü deməyi bacarıb və oxumağı bilməyən uşağın onu belə tanıması buna ən gözəl sübutdur.
Bir də bu yazını planlaşdırdığım vaxtda Qarri Potter haqqında veriliş verirdilər. Düşündüm ki,o əsərin sevdiyim qəhrəmanlarından biri Qermiona Qreyndjer savadlı, bilikləri ilə öyünən, çox ürəyincə olmasa belə bildikləri ilə bölüşən uşaqdan Qarri Potter seriyasının növbəti əsərlərində özünü güzgüdə bəyənmiş bir yeniyetməyə çevrilsə idi, müəllifi Coan Roulinq 4 milyard dolları qazana bilərdi?

Son günlər marketinq planı yazmaq məqsədilə bu işi dərindən araşdırmaga başladım və internetdə bu haqda o qədər informasiya tapdım ki, hansını oxuyum, hardan başlayım, harasında qurtarım deyə çaşıb qalırdım. Amma bir bloqda dünyanın ən kiçik marketinq planı adı altında verilmiş cədvəl diqqətimi çəkdi. Onu tərcümə etdim, kiməsə istifadədə çox rahat və asan başa gələn marketinq plan şablonu lazım gəlsə baxa bilər:
World's shortest marketing plan

“Mountain Dew”-unun ayağı Pepsicoya düşmədiyi kimi, mənim bloquma da düşmədi. Həftələrlə mənə yazı yazmaq qismət olmadı. Amma dedim ki, bu gün bloqun bəxtini açım.
Əvvəlki yazılarımın birinin başlığı belə idi, pr-ın ağını da sevirem, qarasını da. Dəlisinə isə həsəd aparıram.
Daha həsəd aparmıram. Çünki, bizim uşaqlarla birgə Bakuteldə bunu tətbiq elədik. Amma ki, deyə bilərəm ki, iki səbəbdən bu Crazy Pr-ımız uğursuz alındı. Birincisi, mən ayaq altında qaldım, hər cür nəticəni fikrimə gətirmişdim, amma bir nömrədən ötrü bu cür reaksiya gözləmirdim. İkincisi, bu hadisə haqqında heç kimin danişmayacağını ağlıma belə gətirmirdim.
İndi isə daha ətraflı. Stendimiz çoxlarının gördüyü kimi şarlardan ibarət idi. Demək olar ki, axirinci saatda ekspromt şəkildə bir dəyişiklik edib, sərgini nisbətən maraqli şəkildə sonlaşdırmaq istədik. Üç şarın içinə bizim tariflərin adlarını yazıb atdıq, burada bir haşiyə çıxmaq istəyirəm- tariflərin adını yazıb qoymaq əla ideya idi, yəni N sayda tariflərdən hansıların adları qoyulduğunu heç kim bilə bilməzdi, ancaq biz.Bu da o deməkdir ki, heç kim başqa kağız gətirib udduğunu iddia edə bilməzdi. Sonra isə anons verib, camaatı çağırdıq. Şarları partladib içindən tarif adlarını tapana nömrə verəcəyik deyə elan etdik. Şarları yerə boşaltmamiş camaat hücum elədi, security məni güclə qorudu, stend nəəcəbsə tab gətirdi və aşmadı. Bu qarmaqarışıqda başımın üstündəki Azercell işçilərinin necə bu hadisəyə tamaşa etdiyini və güldüklərini görürdüm. Əslində onların reklamda etdiklərini mən real həyatda bacarmışdım. Prosess bitdi, tarif adlarının üçü də tapıldı. Emosiya və hisslərin pikini yaşadığımı deyə bilərəm, əvvəl utanc, sonra sadəcə gülmək istəyirdim, sonra isə fəxr hissi keçirdirdim. Ən azından illər keçsə belə, həyatımda özümün özümə gülə biləcəyim bəzi hadisələrin olmağı məni sevindirir. Bəlkə də ele buna görə marketinqdəyəm, hər gün eyni formal işləri görməkdən qorxduğum və qaçdığım üçün.
Sonda xüsusi təşəkkürlər bölməsinə keçim. Təşəkkür edirəm bizim Araza, həm bütün işdə köməyinə, həm də orijinal ideyalarına görə (tarif adları yazmaq da onun fikri olmuşdu), Anara – Bakuteldə baş nəzarətçiyə, həqiqətən məni qorumaq üçün bir xeyli əziyyət çəkdi.
Bir də stendimizə, yıxılıb BTRİB-in də stendini dağıtmadı deyə. :)

Ondan başlayım ki, mən nə “Pepsico” nun pr meneceriyəm, ne de krizis menecmentində çalışanlardanam. Sadəcə, “Mountain Dew”- unun bizim ölkədəki gələcəyi üçün narahat olanlardan biriyəm. Bu alkoqolsuz içki ilə yaxından tanışlığım bir-neçə gün əvvələ təsadüf edir. Daddırma aksiyası zamanı mən də dadına baxdım və özümdə heç bir zəhərlənmə işarəti sezmədim, üstəlik dadını da çox bəyəndim. Amma qiyabi olaraq tanışlığım bir xeyli vaxtdır ki, var. Çox sevdiyim “Positioning – battle for your mind” kitabında “Pepsico”-nun “Mountain Dew”-nu bazara çıxaranda güclü "positioning" siyasəti işlətdiyi haqqında oxumuşdum. Bu tanış olmayan içkinin adını görəndə düşündüm ki, bəs o əjdahadan bizdə niyə yoxdur?!
Nəhayət ki, əjdaha gəlib çıxdı. Gəlişi nə gəliş... Sanki əjdaha deyildi gələn....

Biraz “Mountain Dew”- nun reklamlarına nəzər saldım. Möhtəşəm roliklər çəkilib, Pikassonun, Van Qoqun əsərlərindən istifadə olunmuş roliklər də var.
Diqqətimi cəlb edən və hətta, özündə həbs edən (diqqətimi) roliklərini çox bəyəndiyim reklam rejissoru Kinka Uşerin çəkdiyi rolikdir. Rolikə burdan baxa bilərsiniz. Kinka Uşerin məşhur sözlərini xatırladım, -“Sizin rolikinizə baxmaq üçün insanlara səbəb verin”. Həqiqətən çox uğurlu alınıb və hər halı ilə məqsədinin “Mountain Dew”unu -(tərcüməsi, Dağ şehi və samoqon kimi verilə bilər, amma alkoqolsuz olduğunu nəzərə alsaq, yaradıcılarının brendin adını samoqondan deyil, dağ şehindən götürdüyünü təxmin etmək olar) bir brend kimi insanlara çatdırmaq və onların beynində adına- dadına uyğun yer tutmaq olduğu anlaşılır.
Bu cür rolikləri olan məhsulun bizim bazara çıxartdığı roliki görmək lazımdır. “Mountain Dew” içib zibilliyə düşən oğlan və mənasız sloqan- DYU et! Şübhələnirəm ki, bu Dyu et - “DO the Dew” sloqanının olduğu kimi tərcümə olunmuş variantıdır. Adaptasiya ilə tərcümənin fərqini öyrənəcəyimiz günə nəzir demişəm.
Uğursuz reklamdan sonra Xırdalanda baş verən zəhərlənmə hadisəsi sanki ikinci zərbə oldu. Müxtəlif mənbələrdən 2-17 uşaq zəhərlənməsi baş verdiyi haqqında xəbər bir andaca hər yerə yayıldı. Əlbəttə, orda olmamışam, “Mountain Dew”- unu analiz edən laboratoriyada da həmçinin. Bunun bir rəqib əli ilə edildiyini də söyləyə bilmərəm. Amma əvvəldə qeyd etdiyim kimi, mən sağ və salamatam. Bir təsadüf bu cür brendin taleyini korlamamalıdır. Yumşaq və az kalorili, alkoqolsuz içkilər arasında özünəməxsus yer qazanmış “Mountain Dew”-ya kömək aksiyası keçirib, hərəmiz bugüncə birini almalıyıq. Necə fikirdir?
P. S: Bank hesabımın nömrəsini göndərirəm “Pepsico”ya. Bu cür pr məqalə yazmışam. PULUMU VERİN! :)

Son günlər telekommunikasıyamızın iki nehenginin reklam çarxları efirə verildi. Məni ilk düşündürən hər iki şirkətin reklamının təxminən eyni günlərdə efirə getməsi və eyni vaxtda yenilik etməsidir, çünki, istər-istəməz insanda bunun düşünülmüş şəkildə baş verdiyi təəssüratı oyanır.
Birinci, Azercellin tizer reklami ilə gözümüzü yolda qoymuş “Onun sənə sözü var” rolikindən başlayım. Deyim ki, reklam yaxşıdır, sadə bir Heminqueysayağı şərh versəm, elə bil ki, tiramisu (kofe və şərabda isladılmış şokoladlı İtalyan biskviti, arasına da Maskarpone deyilən pendirdən qoyurlar) növündən bir keks idi, yəni çox əcnəbi və tez doyuran. Bir nəfər o rolikə iki dəfə baxsa, üçüncü dəfə çətin baxar. Həm də ki, çarxın bizdən hədsiz uzaq olduğu, heç bir doğma abu–hava əmələ gətirmədiyi konkret surətdə ortadadır. Mənim fikrimcə, Azercell marketinqə və reklama böyük miqdarda büdcə ayıran Azərbaycan şirkətlərindən biridir, həmin büdcəyə mən daha yaxşı rolik gözləyirdim. O ki qaldı, Maksimumun istifadəsinə, reklamın necə olmağına baxmayaraq, istifadəçilərin sayı çox olacaq, çünki belə hədiyyə paketindən hər kəs "az da olsa"-("bu çox azdır", oxunmalıdır) bəhrələnmək istəyəcək. Hələ Maksimuma qədər Azercellin marketinq siyasətinin necə olacağı haqqında çox düşünürdüm. Əmin idim ki, bu şirkət marketinq baxımından bəsit görünən ucuzlaşmaya əl atmayacaq, həm imicini qorumaq adına, həm də gəlirini azaltmamaq üçün. Hər zamankı kimi çox düşünülmüş və mükəmməl addım. Sadəcə məsələ ondadır ki, düşündükləri ancaq özləridir, nə deyim, kapitalizmin acı qanunlarından biri.
Bakcellin yastıqlarına keçək.. Bakcell əməlli xeyir iş gördü,texminen Azercellin "Bizdən-bizə" tarifinin imitasiyasını bazara çıxartdı, müqayisə etsək, Bakcellin qiymətləri ilə bu çox sərfəlidir. Hərçənd bunu çoxdan etməli idi, amma gec olmağı heç olmamağından yaxşıdır deyib üstündən keçmək lazımdır. Çarx isə həqiqətən komikdir, yastıqlarla konturların nə əlaqəsi var, yoxsa demək istəyirlər ki, biz sizin üçün yastığınız qədər vacibik. İlk dəfə roliki görəndə, düşündüm ki, bu hansı şirkətdir görəsən iki yastığa üçüncüsünü verir və gəlir baxımından bu xırda məsələni TV-yə verəcək qədər ağılsızdır. Tezliklə, məlum oldu ki, yastıq satışı ilə əlaqəsi yoxdur, Bakcellin sıradan reklamlarından biridir. Təəccübləndiyim budur ki, bütün dünya marketoloqları yerini müəyyənləşdir, “positioning” və s. bağırdıqları halda bu roliklər hardan meydana gəlir?
Reklamları biraz arxa planda qoyub, başqa mövzuya keçim. Qiymət rəqabəti deyə adlandırdıqları bu prosesi nə mən, nə əksəriyyət rəqabət kimi qəbul edə bilmirik. Kənardan baxdıqda vəziyyətin necə göründüyünü analiz edək, şəbəkədaxili ucuz tariflər yaratmaqla, bizim sağ cibimizdə bir telefon, sol cibimizdə başqa telefon gəzdirməyə şərait yaradırlar, sanki rəqabət deyil, bir növ gəlirin bölüşdürülməsi prosesi baş verir. Variantlar isə çoxdur, Nar və ya Catel də ola bilər, ərinmədən oturdum və neçə kombinasiyanın əmələ gəldiyini hesabladım, demək belə, əgər iki telefon istifadə olunsa, 6 fərqli kombinasiya əmələ gəlir. Mən əsla demirəm ki, bu düşünülmüş addımdır. Amma ki, Turkcellin tarif yumurtlayan toyugunun vaxtı çatmayıbmı? Bilməyənlərin nəzərinə, Turkcell artıq tarif seçmək işini abonentə həvalə etdi,və ya toyuğa, hələ özümçün bunu qərarlaşdıra bilməmişəm.:) İndi abonent hansı operatorla daha çox danışdığını hesablayır və buna görə tarifini seçir. Ən azından, bizim operatorlar bunu etməlidirlər, cibimizin ikisinə də deyil, birinə ağırlıq düşməsinin xətrinə.
Hə, bir də onu deyim ki, yazının müəllifi özüməm, məsuliyyətini də özüm daşıyıram, blogum tamamile gunahsizdir. Axı, o körpədir, 1 ayı dünən tamam oldu.:) Təbrik edən olacaq?

Crazy PR- güclü və nisbətən yeni marketinq alətidir. Zaman keçdikcə, marketoloqlar müştərini “quru” informasiya ilə əldə edə bilmədiklərini düşünüb, yeni üsullar axtarmağa başlayıblar. Hal-hazırda Amerikada reklamı müəyyən edə bilən tyuner icad olunub, bu cihaz reklam başlayan kimi kanalı avtomatik dəyişdirir. Əgər bu ilə qədər cihaz 600 dollardan artıga satılırdisa, indi 199 dollara satılmaga başlayıb və bunun nəticəsində satışları artıb. Bu isə reklam erasının sonunun gəlməyini xəbərləyən qaranquşdur. İnsanlar artıq reklamdan doyublar, marketoloqların isə məqsədi indi müştərini bir növ heyrətləndirmək, təəccübləndirmək və ya Qodin Setin sözü ilə desək, “bənövşəyi inəyi” tapmaqdır. Bütün bunları kütləvi informasiya vasitələrinin(KİV) maraqlanacağı ekstravaqant bir kreativlə ortalığa çıxartsaq alınır - crazy PR.
Qonşu Rusiyada artıq Pr-ın bu növü üzrə mütəxəssisləşən agentliklər yaranıb. İlk dəfə crazy PR-ın effektivliyini göz önünə çıxartmaq məqsədilə, həm də potensial müştəriləri cəlb etmək və KİV-in diqqətını özlərinə doğru yönəltmək istəyən GLOBAL POİNT agentliyinin kreativ direktoru “Rekordunu göstər” adlı sloqan altında burnuyla yerde yumurta suruyərək 200 m məsafəni 14,7 dəqiqəyə qət edib. Sonradan bir sıra Crazy PR aksiyalarına imza atıblar. Ən bəyəndiyim “ Sənin Hummerin – sənin qaydan” aksiyası cəmi 3000 ABŞ dollarına başa gəlib. Hummer ilə xüsusi hazırlanmış bir minik avtomobilini əziblər və bütün günü Hummer əzilmiş maşının üstündə qalıb, ətraf insan axını ilə dolu imiş. Nəticədə 50-yə yaxın KİV bu məsələni təmənnasız işıqlandırıb və səhəri gündən etibarən Hummerin satışları sürətlə yüksəlməyə başlayıb.
Qlobal Point agentliyinin direktoru Yana Zyablina marketinq qaydalarinin crazy PR-da da özünü göstərdiyini müsahibəsində qeyd etmişdir. Yəni, nə qədər dəli adını almış olsa da ancaq ağılla təşkil olunmuş crazy PR aksiyası ugurlu nəticə verə bilər, bunun üçün kreativ, hədəfi düzgün seçmək və mükəmməl PR müşayiəti tələb olunur.
Mən Azərbaycanda bu tip crazy PR aksiyalarına rast gəlməmişəm və bunu təşkil etmək ən böyük arzularımdan biridir. Əgər kimsə rast gəlibsə, bizimlə bölüşməyini rica edirik.


P. S: Burada bir haşiyə çıxmaq istəyirəm, “imza atıblar”yazanda bizim idman haqqında xəbərlər verən jurnalistlərimizi xatırladım. Təzə dil açmağa başlasaydım, bizim xəbərlərə baxıb, elə qənaətə gələrdim ki, futbol ancaq iclas kimi kechirilir və qola ancaq imza atırlar. Əziz jurnalistlərimiz arada başqa sözlərdən də istifadə edin.

Məncə yoxdur, amma gözoxşayan reklamları heç vaxt ekranlardan əskik olmur. Sonuncu, BBDO Moskva istehsalı olan rolik brendin yeni növünün tanıdılması üçün mükəmməl rejissorluq nümunəsidir. Ola bilsin ki, o reklamdan sonra heç kimdə “qaçım, fındıqlı Snickers alım” fikri yaranmır, amma bir dəfə reklama baxan insan artıq bazara fındıqlı Snickersin çıxarıldığını çətin unudar. Bəlkə də, Nutsa rəqib kimi doğmuş bu məhsul öz missiyasını bitirəndən sonra yoxa çıxacaq, ancaq şəxsən mən bu reklamın sayəsində fındıqlı Snickersi ömürlük xatırlayacam.
Bu eretik rolik təyyarə səsi və görüntüsü ilə, əlində mikrafon olan jurnalistlə, fotoaparatli yaponla bəlkə də azacıq məqsədini aşıb, amma yenə də kreativlikləri göz qabağındadır. Yeri gəlmişkən, eretik ha, erotik yox. Erotikaya da Snickers zaman-zaman müraciət edib. Eretika isə dini təhrif edənlər üçün deyilir. Rolik Qalileyin Kopernik fəlsəfəsinə inandığına görə edam olunma prosesinə parodiyadır. Qalileyin son “Hər halda yer fırlanır” sözləri lap yerinə düşüb. Bunu rus variantında “И все-таки он существует!” sözləri ilə gözəl ifadə ediblər. Ana dilimizə adaptasiya edib, “Onsuz da o mövcuddur” kimi veriblər. Cümlə heç də xoşagəlimli deyil, amma təəssüf ki, səhvin böyüyü burada deyil. Meşə fındığı, Azərbaycan dilındə belə söz yoxdur, dilimizdə fındıq var və yer findığı var. Rus dilindən eşitdikləri kimi tərcümə etməklə, BBDO-nun o qədər zəhmətini bir qələmdə yerə vurublar. Məqsəd əvvəldə dediyim kimi, Snickersin yeni – fındıqlı növünü istahlakçıya tanıtdırmaq idi, amma bizim ölkədə nəticə tam fərqli alınıb. Bildiyimiz kimi, standart Snickers yer fındıqlıdır (araxis), amma bu yeni Snickers növü fındıqlıdır (adi, şəkərburada, paxlavada istifadə elədiyimiz), kiçik sorğu apardım və məlum oldu ki, reklamı izləyənlər yer fındığı sözünün meşə fındığı ilə əvəz olunduğunu düşünürlər. Reklamın məqsədinin havada qalmasına və elə bir zəhmətin puç olmasına ürəkdən yanıram, amma dilimizə belə savadsız müdaxilələr edildiyi üçün qovruluram. Bütün məsləkdaşlarıma səslənirəm, gəlin, dilimizi sevək, ona hörmət edək, onun sadəliyi və eyni zamanda bu sadəlik altında yatan gözəlliyini qoruyaq. Birdəfəlik başa düşək ki, rus dilində “лесной орех” deyilirsə, bu o demək deyil ki, bu sözü meşə fındığı kimi tərcümə etməliyik. Rusun “лесной орех”i elə bizim fındıqdır. Bu sözlər tək rus dilinə aid deyil, dilimizi bütün dillərinin mənfi təsirindən qorumalıyıq.

Tizer (ingiliscədən –tease – qıcıqlandirmaq), reklam növlərindən biridir, istehsalçının və məhsulun adı gizli saxlanılaraq, istehlakçıda maraq oyandırılmasına və bu üsulla onun beynində daha geniş yer tutmağa yönəldilən reklam müraciətidir.
Reklamlara diqqət yetirsək, faiz nisbətilə qonşu ölkələrdən daha artiq tizer reklamdan istifadə etdiyimizin şahidi oluruq. Səbəb ya bizim marketoloqlarımızın qıcıqlandımağı sevməyidir, ya da millətin əsəblərinin çox möhkəm olub, biraz oynadılmağa ehtiyacı var deyə düşünənlərimizin çoxluğudur. Son vaxtlar ekranda birini görürəm – ONUN SƏNƏ SÖZÜ VAR! Bu haqda danışa bilməyəcəm. Heç təsəvvürüm belə yoxdur, nədən söhbət gedə bilər və bu işdə bir diletant kimi düşünürəm ki, bəlkə də xırda ipucları versələr pis olmazdı. Yoxsa ki, bilinmir düşünməyə haradan başlamaq lazımdır.
Bundan əvvəli tizer reklamlara nəzər salaq, biri Narın keyfiyyətsiz tizeri. Artıq şirkət öz rənglərini elan edib, ətrafda yağışdan sonra əmələ gələn göbələklər qədər Nar dükanları vardı. Dükanların üstündə rengbərəng reklam lövhələri quraşdırılmışdı ki, eyni rənglərdə tizer reklamı çıxdı. Rus atalar məsəlini tərcümə etsəm, ata da məlum idi ki, söhbət nədən gedir. (и коню было ясно,atalar sözləri tərcüməyə yararlı deyillərmiş, nə də eybəcər çıxdı:) Azərfon sahiblərinin cibindən başqa heç kimə bu tizerdən ziyan dəymədi, xeyir də həmçinin.
İkinci tizer, HAMI SAGLAM QALACAQ?? Hələ də o tizerin yaradıcısını görməyi arzulayıram. Onun hədsiz uzun müddət efirdə qalması artıq normal qıcığı keçib, insanları dəli etməyə başlamışdı.Əsas məni təəccübləndirən bunun səhv etmirəmsə, əhəng reklamı olmağı oldu. Mən isə yeni bir klinika və ya ən azından ekoloji təmiz qida məhsulları reklamı gözləyirdim. Yaxşı deyək ki, ekoloji təmiz əhəng imiş və bunu vurgulamaq istəyirmişlər, bəs bukletlərin Sahil parkı ətrafında və Elmlər akademiyasında paylanmasına nə deməli? Demək yenə də əsas səhv hədəf seçimində olub. Əhəng alacaq yaş diapazonuna uygun ciddi bir reklam çəkib, orada bu əhəngin ekoloji təmizliyini çox mədəni şəkildə ifadə edib, kimyəvi və zərərli maddələrə son! və ya divarlarınızda daha kif göbələkləri məskən salmayacaq! demək daha düzgün olmazdımı?
Böyümək lazımdır!

P. S: elə mənə də:(

Tamam başqa bir mövzu yazmaq üçün oturmuşdum ki, Pampers vs. Huggies mövzusuna rast gəldim. Məhkəmə tərəfindən Procter & Gamble şirkətinin iddiasının rədd olunmasına təəssüfləndim. Bir qadının qucagına daş alması, onunla oynaması və ona uşaq bezi geyindirməsi birinci uşağı olmayan qadınlara yönəlmiş təhqirdir. Bu hər halda mənim baxışımdır. Ola bilsin, çoxları bununla razılaşmaz. Amma hər kiməsə bu reklam xoş təəssürat və ya Kimberly-Clark şirkətinin nümayəndəsi Co Muring dediyi kimi yumoristik hisslər bağışlayacağına böyük şübhəm var.
Əslində marketinq siyasətini ən bəyəndiyim şirkət elə P&G-dir. Onların həqiqətən keyfiyyətli reklamları və Pampers-in bir brend kimi taninması elə səviyyədədir ki, biz uşaq bezi ifadəsi yerinə Pampers sözünü istifadə edirik. Bir gənc anadan soruşdum, siz hansı bezdən istifadə edirsiz, məlum oldu ki, Huggies pamperslərındən istifadə edirlər. Gülməlidir, amma eyni zamanda qarşısında baş əyəcək qədər mükəmməl bir iş gördüklərinin sübutudur. Diqqət etsək, əslində informasiya xarakteri daşıyan reklamda mətnaltında nələr baş verdiyini eşidərik. Məsələn, Pampersin adı çəkiləndə uşağın gülüş səsləri, başqa uşaq bezləri deyəndə ağlamaq səsi verilir. Bazarda öz yerlərini qalan şirkətlərdən tez almaları da əlbəttə ki, böyük rol oynayır.
Nəisə....Əsl danışmaq istədiyim isə rəqibə qarşı reklam və onun effektivliyidir.
Söz yox, reklamda ən effektiv üsullardan biri budur. Rəqiblər arasında yer qazanmaqdansa, rəqibi əzib ustündə öz çadırını qurmaq çox şirkətin arzuladığı və bəzilərinin nail olduğu prosesdir. Marketoloqlar konfliktlərdən qorxmamağı, rəqibi əzmə prosesində qətiyyətli olmağı tövsiyə edirlər. “Positioning: The battle for your mind” kitabında insanların güclülərin məhv olma prosesini çox sevdikləri və hava qabarcıqlarının partlamasını müşahidə etməyi çox bəyəndikləri yazılıb. Həmin kitabda rəqibə qarşı yönəldilmiş reklama aid bir neçə misal da verilib. Hamısı çox maraqlıdır. Amma mən yenidən Procter & Gamble şirkətinə qayıdıb, bir vaxtlar ekranda iribıglı kişi şəkli ilə gözlərimizi yormuş «Pringle’s» çipsıları haqda yazmaq istəyirəm. Yüksək səviyyədə reklam aksiyası hazırlayan P&G şirkəti reklama xərclədikləri 15 milyon dolların tezliklə özünü doğruldacagını və bazarın 25%-ini əllərinə keçirtməyi planlaşdırdıgı halda «Borden’s Wise» çipsıları rəqibə qarşı reklamla bütün onların bazarlarını və ümidlərini öldürüb. Reklam isə bundan ibarət olub:
- «Wise» ibarətdir: kartof, duz və yağ.
- «Pringle’s» isə : kartof, mono və diqliseridlər, askorbin turşusu, butil qidroksianalizolu.
Bu reklamdan sonra «Pringle’s»ın satışları sürətlə enib, sonradan P&G tam təbii məhsullara keçid edib və bunu dəfələrlə işıqlandırmağı gedən qatarı geri döndərmək gücündə olmayıb. Bir dəfə imicin bu şəkildə pozulması ugur quşunu bir daha «Pringle’s» çipsılarına yaxın buraxmayıb.
Təəssüflər olsun ki, bizdə bu cür reklam müharibələrinə ehtiyac yoxdur, güclülərin əgər könlunə düşsə, zəifi və ya yeni bazara çıxmışları məhv etmək üsulları tam fərqlidir. Bu marketinq siyasətinə deyil, başqa siyasətlərə əsasən aparılır. Zəifinsə rəqibə qarşı reklam kompaniyası aparması.... Sonuncu yarımçıq cümlə üzümdə elə bir təbəssüm yaratdı ki, davam eləməyə ehtiyac görmədim.

Başlayım ondan ki, bu padşahlıq sözü lap xoşuma gəldi. Şirin və doğma... Nağıl iyi gəldi yazımdan. Keçim bugünki nağılımın baş qəhrəmanına – AİDA. Amma o ərə getmək arzulayan şahzadə qız deyil( mənə mütləq smayliklər lazım burda), yenə də ingilis abbreviaturasıdır və reklam müraciətinin modellərindən birinin adıdır. Attention – diqqət, interest – maraq, desire – arzu, action – hərəkət deməkdir. Prosess belədir, əvvəl diqqət cəlb etməlisiz, sonra marağını qazanmalı, arzularına hakim olmalı və hərəkətə sövq etdirməlisiniz. AİDA fikrimcə, ən mükəmməl psixoloji təsir mexanizmidir. Kopirayterlərin əksəriyyəti bu tip şablonlardan uzaq durmağı məsləhət görürlər. Amma nəinki reklamı, həyatımızın bütün sferalarını bu şablona düzüb qoşmaq mümkün deyilmi? Məsələn, qızla tanış olmaq istəyən oğlana nə məsləhət görürük; əvvəl qızın diqqətini cəlb etməlidir, sonra marağını oyatmalıdır, sonra isə onu arzulamasına nail olub, hərəkət etməlidir. Bir əlavəm var. Ən əvvəldə hədəfi müəyyən etməlidir, yəni həmin qızı. Bir oğlan eyni zamanda hamının xoşuna gələ bilməz. Amma hədəfi müəyyən etməklə, nisbətən o qızın və ya ən azından müəyyən qız tipinin, ya da müəyyən yaş diapazonundakı qizların diqqətini cəlb edə bilər. Geri qalanı AİDA şablonu üzrə. Reklamda da belədir.
AİDAya misalı reklam rolikinin tərtibi ilə göstərmək olar.
1. Yüksək səs, parlaq rənglər və onların qeyri-adi qarışımları ilə diqqət cəlb etmək;
2. Bekondan sitat deyim - İnsan beyninə təsir edəcək ən güclü silah onu təəccübləndirməkdir. İnsanı təəccübləndirən təklif və ya süjet xəttinin kəskin dəyişməsi ilə maraq oyandırmaq;
3. Potensial müştərinin istəkləri ilə assosiasiya yaratmaqla, başa salmaq ki, bu məhsulsuz və ya xidmətsiz keçinməyiniz bir səhvdir və onun müsbət cəhətlərini sadalamaqla arzulanmasına nail olmaq;
4. Sonuncu isə, endirim və ya hədiyyə təklif etməklə, müştərinin bir andaca problemin həll olunacağını vəd edib, hərəkətə sövq etmək.

Unutmuşdum, AİDA bizə 1896-cı ildən qalıb. Əlbəttə, o da evolyusiya prosesindən keçib və indi onun balaca qardaşları var;- GUEST və SPİN kimi. Onlar haqda başqa dəfə. Hələlik reklam mətninin 19-cu əsrdən qalmış şəhzadəsi haqda məlumat kifayətdir.

KISSHOT- bloga bu adı qoymazdan əvvəl kopirayter dostumla çox düşündük. Sözün düzü, variantlar çox idi, amma hamısı da istifadədə.
Nə isə.. Uzun sözün qısası, Kisshot –qaynar öpücük deyil, heç təbiətdə olmayan balıq növü də deyil.. Nə Vupi Qoldberqin çəkildiyi KİSS SHOT adlı film haqqındadır bu blog, nədəki bilyard termini KİSS SHOT haqda. Sadəcə KİSS- keep it short and simple və SHOT – zərbə sözünün birləşməsindən əmələ gəlib. KİSS -dən başlayacam, onsuz da zərbənin mətləbə nə dəxli vardı bilmirəm).
KİSS- ingilis dilindəki bu məzəli abbreviatura reklam işində qızıl qaydanı əks etdirmək üçün yaradılıb. Mənası isə belədir: “ Qısa və sadə olun”. Yəni ki, siz dəqiq bilməlisiniz ki, nə demək istəyirsiniz və fikirlərinizi bacardıqca qısa şəkildə çatdırmalısınız. Ümumiyyətlə, hər zaman dediyim bir söz vardır, mənim vaxtıma qənaət edən şəxs demək ki, mənə hörmət edir. Kopiraytinqdə, reklam mətnlərinin yazılmasında, habelə biznes məktublarının tərtibində biz bir zərbədə verəcəyimiz informasiyanın məgzini göstərməliyik (bu cümləni yazanda mənə məlum oldu ki, “zərbə”ni niyə calamışam KİSS-ə).
Pr-da biraz məsələ başqadır, pr-la məşğul olanlar bəzən fikirlərini 3 sözlə çatdırıb, amma hər an bu məsələ haqqında saatlarla danışmaq qabiliyyətində olmalıdırlar.
Əgər vermək istədiyiniz informasiyanı qısa ifadə edə bilmirsinizsə, məsləhət görülür ki, geri qayidasız və strategiyanı yenidən gözdən keçirəsiniz. Məqsədləri və hədəfi yenidən yoxlayın. Çox güman ki, sizin seçdiyiniz hədəflə məqsəd bir-birinə uyğun gəlmir, ya da birdən-birə çox sayda hədəfi nişan almısınız.